Ο τελευταίος μητροπολίτης Τραπεζούντας Χρύσανθος Φιλιππίδης
Η Τραπεζούντα, η πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας των Μεγάλων Κομνηνών, αποτελεί στις αρχές του 20ου αι. ένα σπουδαίο, οικονομικό και πολιτιστικό κέντρο. Η οικονομική ανάπτυξη οδηγεί και σε μία πνευματική αναγέννηση. Θρησκευτικά, φιλανθρωπικά και εκπαιδευτικά ιδρύματα λειτουργούν χάρη στις γενναιόδωρες χορηγίες των πλούσιων εμπόρων της πόλης. Οι Τραπεζούντιοι είναι περήφανοι για την όμορφη πόλη τους, τις ιστορικές εκκλησίες , τα εντυπωσιακά αρχοντικά μα περισσότερο όμως για τον ιεράρχη τους, τον Χρύσανθο Φιλιππίδη του οποίου το όνομα συνδέθηκε όσο κανενός άλλου με τη μαρτυρική πορεία του ποντιακού Ελληνισμού.
Ο Χρύσανθος γεννήθηκε στην Κομοτηνή το 1881.Σπούδασε στη θεολογική σχολή της Χάλκης και στη συνέχεια σε ηλικία μόλις 23 χρονών διορίστηκε από τον μητροπολίτη Τραπεζούντας Κωνστάντιο Β΄ αρχιδιάκονος, ιεροκήρυκας, γενικός επίτροπός του και καθηγητής θρησκευτικών στο φροντιστήριο Τραπεζούντας. Στη νέα του θέση ο Χρύσανθος επέδειξε ηγετικές ικανότητες και γρήγορα κέρδισε την αγάπη και την εκτίμηση των πιστών.
Μετά από τέσσερα χρόνια, το 1907, ο Χρύσανθος παραιτήθηκε απ’ όλα τα αξιώματά του και πήγε στην Ευρώπη για σπουδές στη Λειψία και στη Λωζάννη. Το 1911 επιστρέφει στην Κωνσταντινούπολη για να αναλάβει το αξίωμα του αρχειοφύλακα του Πατριαρχείου ενώ ταυτόχρονα αρθρογραφεί στην «εκκλησιαστική αλήθεια». Μάλιστα προκάλεσε την αντίδραση των Νεότουρκων και την παύση έκδοσης της εφημερίδας για ένα διάστημα, όταν δημοσίευσε άρθρο εναντίον τους. Το 1911 χειροτονήθηκε πρεσβύτερος και πήρε το οφφίκιο του αρχιμανδρίτη. Δημοσιεύει συχνά άρθρα όπου στηλιτεύει τη δράση των Βουλγάρων στην Μακεδονία.
Η πόλη της Τραπεζούντας το 1905
Όταν χηρεύει ο θρόνος της Τραπεζούντας, η ελληνική κοινότητα της πόλης ζητά επιμόνως ως νέο μητροπολίτη τον Χρύσανθο. Πράγματι στις 23 Μαΐου 1913 χειροτονήθηκε μητροπολίτης Τραπεζούντας. Ως νέος μητροπολίτης εκδίδει το περιοδικό «Κομνηνοί», στηρίζει το «φροντιστήριο» της Τραπεζούντας, συμπαρίσταται στο έργο του φιλανθρωπικού ιδρύματος «Μέριμνα» και συμμετέχει ως πρόεδρος εναλλάξ με τον Τούρκο μουφτή σε μία επιτροπή η οποία σκοπό έχει να αντιμετωπίσει το πρόβλημα ύδρευσης της Τραπεζούντας.
Η ποιμαντορία του Χρύσανθου κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου
Όταν ξεσπά ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος το 1914, η Τουρκία συστρατεύεται στο πλευρό της Γερμανίας. Είναι η κατάλληλη ευκαιρία να προχωρήσει στην εξόντωση των χριστιανικών πληθυσμών. Πρώτο μέτρο είναι η επιστράτευση Ελλήνων και Αρμενίων οι οποίοι συμμετέχουν στα εργατικά τάγματα ή τάγματα θανάτου όπως ονομάστηκαν. Πολλοί προσπαθούν να εξαγοράσουν τη θητεία τους με υπέρογκα ποσά, ενώ άλλοι φεύγουν προς τη Ρωσία, την Αμερική και την Ελλάδα κι έτσι μειώνεται ο πληθυσμός του Πόντου.
Τάγματα εργασίας
Στην Τραπεζούντα νέος βαλής ορίζεται ο Τζεμάλ Αζμή βέης, ο οποίος έχει τη φήμη σκληρού και άγριου ανθρώπου. Ο Χρύσανθος διατηρεί καλές σχέσεις με τον διοικητή και κατορθώνει να προστατέψει αποτελεσματικά το ποίμνιό του. Από το μέτρο της επιστράτευσης εξαιρούνταν οι διάκονοι της εκκλησίας. Ο Χρύσανθος συμπεριέλαβε στους καταλόγους των διακόνων, τους επιτρόπους των ναών, τους ψάλτες, τους καθηγητές και τους δασκάλους. Ταυτόχρονα πέτυχε η πλειονότητα των Τραπεζούντιων που στρατεύτηκε να χρησιμοποιηθεί σε ελαφρές εργασίες στην Τραπεζούντα. Καθώς οι κάτοικοι της υπαίθρου απειλούνταν από τις επιδρομές των τσετών, μερίμνησε ώστε να εγκατασταθεί σταθμός χωροφυλακής στη Σάντα της επαρχίας Ροδοπόλεως για να τους προστατέψει. Ο ακούραστος ιεράρχης με συνεχείς παραστάσεις στον βαλή της Τραπεζούντας τον Μάρτιο του 1916 απέτρεψε των εκτοπισμό των Ελλήνων των επαρχιών της Αργυρούπολης, Άρδασας, Κρώμνης και Χαλδίας.
Για να αντιμετωπίσει την επισιτιστική κρίση που ξέσπασε στην Τραπεζούντα με την έναρξη του πολέμου πρωτοστάτησε μαζί με τον βαλή στη δημιουργία μετοχικής εταιρείας στην οποία συμμετείχαν Έλληνες έμποροι για τον τακτικό επισιτισμό της πόλης. Η «Φιλόπτωχος αδελφότητα» και οι ιερείς βρίσκονται σε ετοιμότητα προκειμένου να βοηθήσουν όσους αντιμετωπίζουν το φάσμα της πείνας. Ο Αμερικανός πάστορας Crawford εκμεταλλευόμενος τη δυσχερή θέση των Ελλήνων προσπαθεί μέσω της ελεημοσύνης να τους προσηλυτίσει. Ο Χρύσανθος αντιδρά άμεσα, ενημερώνει τον Crawford ότι η μητρόπολη ήδη βοηθά οικονομικά τους απόρους και τον προτρέπει αν επιθυμει να συνδράμει οικονομικά, να δίνει τα χρήματα στον ταμία της Φιλοπτώχου αδελφότητος.
Όταν το καλοκαίρι του 1915 ξεκίνησαν οι σφαγές των Αρμενίων, ο Χρύσανθος προσπάθησε με συνεχείς παραστάσεις στον βαλή και στους προξένους της Αυστρίας και της Γερμανίας να αποτρέψει τις σφαγές στην περιφέρειά του χωρίς όμως αποτέλεσμα. Πολλές μητέρες λίγο πριν την αναχώρησή τους διαισθανόμενες τι τους περίμενε, εμπιστεύονται τα παιδιά τους στον μητροπολίτη ο οποίος προσπαθεί να συστήσει ορφανοτροφείο για τα Αρμενόπουλα, όμως η τουρκική κυβέρνηση δίνει εντολή να διαλυθεί το ορφανοτροφείο και να διαμοιρασθούν τα παιδιά σε τουρκικές οικογένειες. Μόνο όταν θα καταλάβουν το 1916 οι Ρώσοι την πόλη, θα συγκεντρώσει από τις τουρκικές οικογένειες όλα τα παιδιά των Αρμένιων και θα συστήσει ορφανοτροφείο την εποπτεία του οποίου θα αναθέσει στη φιλόπτωχο αδελφότητα «Μέριμνα». Θα απαιτήσει και τα αρμενικά κοινοτικά κτήματα από τις τουρκικές αρχές τα οποία θα νοικιάσει για λογαριασμό του Αρμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως. Η Μητρόπολη Τραπεζούντας αναλαμβάνει τη μεταφορά και την ταφή χιλιάδων Αρμενίων που σφάχτηκαν στην Τραπεζούντα. Έλληνες στην ύπαιθρο με κίνδυνο της ζωής τους κρύβουν Αρμένιους. Κάποιοι ανακαλύπτονται και κατηγορούνται για περίθαλψη Αρμενίων. Ο Χρύσανθος με παρεμβάσεις στις τουρκικές αρχές κατορθώνει να τους σώσει από το στρατοδικείο και τον θάνατο.
Με τη συνοδεία Γερμανών αξιωματούχων λίγο πριν τα Χριστούγεννα του 1915 επισκέφτηκε τα μοναστήρια του αγίου Ιωάννη Βαζελώνα, της Παναγίας Σουμελά και του Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα στην ενδοχώρα με σκοπό την ενίσχυση του φρονήματος του λαού. Ο μητροπολίτης Χρύσανθος πρόσφερε τις υπηρεσίες και την προστασία του και στις περιοχές των μητροπόλεων Χαλδίας και Ροδοπόλεως όταν αντιμετώπιζαν σοβαρά θέματα με τις αρχές και ζητούσαν τη βοήθειά του.
Η Ιερά Μονή Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα
Ο Χρύσανθος, πρόεδρος της ελληνικής διακυβέρνησης της Τραπεζούντας κατά την περίοδο της Ρωσικής κατοχής του ανατολικού Πόντου
Στις 3 Απριλίου 1916 ο τούρκος διοικητής της Τραπεζούντας Τζεμάλ Άζμη βέης, καθώς πλησιάζουν τα ρωσικά στρατεύματα, παραδίδει τη διοίκηση της πόλης σε κυβέρνηση της οποίας πρόεδρος είναι ο Χρύσανθος. Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του: « Ἀπό Ἒλληνας παρελάβομεν τὴν Τραπεζούντα, εἰς τοὺς Ἒλληνας καὶ τὴν παραδίδομεν. Ἒχω πεποίθησιν εἰς τὴν σύνεσιν καὶ φρόνησίν σας, ὃτι ὃλα θὰ διεξαχθῶσιν καλῶς καὶ θὰ προστατεύσητε καὶ τοὺς εγκαταλειπομένους μουσουλμάνους ὃπως καὶ τοὺς χριστιανοὺς, μὲ τὴν ἐγνωσμένην μεγαλοφυχίαν καὶ ἀγάπην σας.» Τελευταία στιγμή κι έχοντας ήδη πετύχει την απελευθέρωση των Ελλήνων από τα τάγματα εργασίας, ο Χρύσανθος πετυχαίνει και την απελευθέρωση των Ελλήνων που εργάζονται στα στρατιωτικά ραφεία, οι οποίοι αναλαμβάνουν την φροντίδα των βαριά τραυματισμένων Τούρκων στρατιωτών οι οποίοι νοσηλεύονται στα νοσοκομεία της πόλης. Μετά από δική του παρέμβαση, ο στρατηγός Χαμντή βέης διέταξε τους στρατιώτες του να περάσουν πάνω από τα βουνά της Τραπεζούντας αντί διαμέσου της πόλης όπως είχε αρχικά αποφασιστεί. Έτσι η Τραπεζούντα γλίτωσε από την λεηλασία. Κάποιοι εκμεταλλευόμενοι την αποχώρηση του τουρκικού στρατού, προσπάθησαν να λεηλατήσουν αποθήκες του λιμανιού. Η δυναμική επέμβαση του Χρύσανθου απέτρεψε τη λεηλασία.
Ο δήμαρχος Τραπεζούντας Ιωάννης Τριφτανίδης προσφωνεί τον Μέγα Δούκα της Ρωσίας Νικολάι Νικολάγιεβιτς που μόλις έχει φτάσει στην πόλη με τα στρατεύματά του. Στο κέντρο ο μητροπολίτης Χρύσανθος. Τραπεζούντα, Ιούλιος 1916.(φωτ. Αρχείο ΕΜΠ)
Κατά τη διάρκεια της ρωσικής κατοχής, αγωνίστηκε για την προστασία του μουσουλμανικού πληθυσμού. Απέτρεψε σφαγές Τούρκων που οι Αρμένιοι στρατιώτες οι οποίοι υπηρετούσαν στον ρωσικό στρατό ήθελαν να κάνουν ως αντίποινα για τις σφαγές των συμπατριωτών τους. Στις επαρχίες Ριζαίου, Όφεως, Σουρμένων, Γεμούρας, Ματσούκας και Πλατάνων εγκαθιστά μουσουλμάνους πρόσφυγες και για δύο ολόκληρα χρόνια τρέφει μέσω της επιτροπής προσφύγων χιλιάδες μουσουλμάνους πρόσφυγες. Οι Τούρκοι τον διορίζουν εκπρόσωπό τους. Οργανώνει πολιτικά δικαστήρια τα οποία δικάζουν με βάση τα έθιμα κάθε εθνότητας. Οργανώνει τους Τούρκους σε κοινότητα και φροντίζει για τη λειτουργία τουρκικού σχολείου.
Την ίδια ώρα που ο σεβάσμιος ιεράρχης προσπαθούσε να προστατέψει το μουσουλμανικό στοιχείο, ο ελληνισμός του τουρκοκρατούμενου Πόντου δοκιμαζόταν σκληρά από τις συντονισμένες ενέργειες της τουρκικής κυβέρνησης που ήταν αποφασισμένη να το εξοντώσει. Η καλοσύνη και το γνήσιο, πατρικό ενδιαφέρον του Χρύσανθου για τους μουσουλμάνους θα βρει ανταπόδοση όταν οι Τούρκοι ανακαταλάβουν την πόλη και θα λειτουργήσει ως ασπίδα προστασίας απέναντι στους χριστιανούς της επαρχίας του.
Με την κατάληψη των ανατολικών επαρχιών από τα ρωσικά στρατεύματα και κάτω από την επιρροή του πανσλαβισμού, τέθηκε θέμα στην Ιερά σύνοδο της Ρωσικής εκκλησίας για υπαγωγή των περιοχών αυτών στο Πατριαρχείο της Μόσχας. Υπήρχε η σκέψη να αντικατασταθεί ο Χρύσανθος από Ρώσο ιεράρχη η οποία όμως εγκαταλείφθηκε καθώς οι Ρώσοι ήταν πεπεισμένοι ότι γρήγορα θα καταλάμβαναν την Κωνσταντινούπολη και θα αντικαθιστούσαν και τον Πατριάρχη από Ρώσο επίσκοπο που θα υπαγόταν στο Πατριαρχείο Μόσχας. ‘Όταν ο Μέγας Δούκας Νικόλαος Νικολάιεβιτς βλέποντας τα εσωτερικά προβλήματα να διογκώνονται στη χώρα του και διαισθανόμενος τις άσχημες εξελίξεις, ζήτησε από τον Χρύσανθο, τον Ιούλιο του 1916 μία μεσολάβηση για ειρήνευση προς την τουρκική κυβέρνηση χωρίς όμως να αναφερθεί το όνομά του. Πράγματι άμεσα ανταποκρίθηκε στο αίτημα του ο διορατικός επίσκοπος ο οποίος έβλεπε ότι οι Ρώσοι δεν θα μπορούσαν να κατέχουν για πολύ τις περιοχές που είχαν καταλάβει και έστειλε ανάλογη επιστολή στον βαλή της Τραπεζούντας .
Όταν ο μητροπολίτης Χρύσανθος πληροφορήθηκε ότι οι Ρώσοι στρατιωτικοί στις περιοχές Δορύλης και Αργυρούπολης υποχρέωναν τους Έλληνες να δουλεύουν πολύ σκληρά στη διάνοιξη δρόμων με αποτέλεσμα να υπάρχει κύμα προσφύγων προς την Τραπεζούντα, επισκέφτηκε τον υπεύθυνο στρατηγό στη Δορύλη και διαμαρτυρήθηκε έντονα για την κακομεταχείριση των Ελλήνων. Σε προσωπική του επιστολή προς τον Μ. Δούκα όπου παρουσίασε τη σκληρή μεταχείριση και καταπίεση που υφίστανται οι Έλληνες παρατήρησε ότι τέτοια συμπεριφορά δεν έδειξαν ούτε οι Νεότουρκοι. Οι δύο στρατηγοί Φον Τσίγκελ και Γιαμπλούσκιν αντικαταστάθηκαν.
Η αποχώρηση των Ρώσων και η είσοδος του τουρκικού στρατού στην Τραπεζούντα
Η επικράτηση των μπολσεβίκων στη Ρωσία σήμανε και το τέλος της ρωσικής κατοχής για την Τραπεζούντα. Ο μητροπολίτης Χρύσανθος μπροστά στην επικείμενη αναχώρηση των Ρώσων στρατιωτών προχώρησε σε συντονισμένες ενέργειες ώστε να προστατέψει το ελληνικό στοιχείο από τυχόν βιαιοπραγίες των Τούρκων τσετών. Προμήθευσε με ρωσικό, πολεμικό υλικό τους ιερείς της μητροπόλεώς του για να οργανώσουν ομάδες αυτοάμυνας στα χωριά τους. Παράλληλα οργάνωσε τάγμα χωροφυλακής για την φρούρηση της Τραπεζούντας. Προμηθεύτηκε 400 σακιά αλεύρι καθώς προείδε ότι με την είσοδο του τουρκικού στρατού θα υπήρχε έλλειψη τροφίμων.
Συμμετείχε στις συνεδριάσεις του μπολσεβικικού κομιτάτου, ήρθε σε συνάντηση με τον αρχηγό των τσετών Καχράν βέη για να ζητήσει την αργή προέλαση του στρατού του και όταν είδε την αναρχία που επικρατούσε στην ύπαιθρο εις βάρος των Ελλήνων, ζήτησε από τους Ρώσους να παραδώσουν το γρηγορότερο την πόλη στον τουρκικό στρατό. Τελικά η Τραπεζούντα παραδόθηκε στον τακτικό, τουρκικό στρατό τον Φεβρουάριο του 1918. Μαζί του επέστρεψαν και οι μουσουλμάνοι που είχαν φύγει όταν οι Ρώσοι κατέλαβαν την πόλη. Οι τουρκικές αρχές ευχαρίστησαν τον μητροπολίτη για την προστασία των μουσουλμάνων. Ανάμεσά τους και ο υπουργός των στρατιωτικών Εμβέρ πασάς και των ναυτικών Τζεμάλ πασάς.
Ο Χρύσανθος στη διεθνή σκηνή αγωνιζόμενος για την ελευθερία του Πόντου
Ήδη τον Οκτώβριο του 1918 είχε υπογραφεί η πρώτη ανακωχή μεταξύ των εμπόλεμων κρατών. Η Τουρκία ήταν με τους ηττημένους και η Ελλάδα με τους νικητές. Ο Χρύσανθος και οι Πόντιοι είχαν κάθε λόγο να ελπίζουν σε ένα καλύτερο μέλλον.
Στη διάσκεψη του Παρισιού η οποία ξεκίνησε τις εργασίες της τον Ιανουάριο του 1919 και καθόρισε τις τύχες των ηττημένων λαών, το Οικουμενικό Πατριαρχείο έστειλε επιτροπή για να προβάλλει τα δίκαια του αλύτρωτου ελληνισμού. Μέλος της επιτροπής ορίστηκε και ο μητροπολίτης Τραπεζούντας Χρύσανθος ο οποίος αναχώρησε για το Παρίσι μέσα σ’ ένα κλίμα συγκίνησης και ενθουσιασμού. Ο Βενιζέλος ο οποίος βρισκόταν ήδη στο Παρίσι δεν είχε συμπεριλάβει την περιοχή του Πόντου στις ελληνικές διεκδικήσεις ενώ είχε καταθέσει υπόμνημα στο οποίο συναινούσε στην υπαγωγή του Πόντου στην αρμενική δημοκρατία που τότε προσπαθούσε να συσταθεί παρά τις διαμαρτυρίες των Ελλήνων του Πόντου. Ο Χρύσανθος επιχειρηματολόγησε υπέρ της ανεξαρτησίας του Πόντου τονίζοντας βάση στατιστικών τη σημαντική παρουσία του ελληνικού στοιχείου στην περιοχή καθώς και την υποδειγματική διακυβέρνηση της επαρχίας της Τραπεζούντας τα έτη 1916-1918 όπου υπήρχε ένα είδος αυτονομίας. Ο Βενιζέλος παραδέχθηκε ότι η ενημέρωση που είχε ήταν λανθασμένη και δεσμεύτηκε ότι θα προσπαθούσε να επανορθώσει. Χαρακτηριστικό της εντύπωσης που ο μητροπολίτης προκάλεσε στον Βενιζέλο είναι τα λόγια του προς τον συνεργάτη του Παπά: « Να είχομεν Διοικητήν εις την Ελλάδα σαν τον Άγιο Τραπεζούντος!». Στις συνομιλίες που είχε ο σεπτός ιεράρχης με την αρμενική αντιπροσωπεία , αντιπρότεινε τη δημιουργία ποντοαρμενικής ομοσπονδίας.
Στιγμιότυπο από τη Συνδιάσκεψη Ειρήνης των Παρισίων στις αρχές του 1919. Πηγή εικόνας: diplomatie.gouv.fr
Ως επικεφαλής της αντιπροσωπείας του Πόντου ο Χρύσανθος πρόβαλε τις θέσεις των Ποντίων για ανεξάρτητο ποντιακό κράτος στον Γάλλο πρόεδρο Πουανκαρέ, στον Γάλλο πρωθυπουργό Κλεμανσώ, σε μέλη της αγγλικής αποστολής και στον πρόεδρο των Η.Π.Α. Ουίλσον. Κατέθεσε σχετικό υπόμνημα στη συνδιάσκεψη υποστηρίζοντας την ίδρυση ανεξάρτητου ποντιακού κράτους. Μολονότι όλοι αντιμετώπισαν θετικά το όλο θέμα, δεν δεσμεύτηκαν για την ίδρυση ποντιακού κράτους. Ο Χρύσανθος μεταβαίνει για λίγο στο Λονδίνο προκειμένου να ενημερώσει την αγγλική κυβέρνηση και τον αρχιεπίσκοπο Καντερβουρίας για το ζήτημα του Πόντου και να καταθέσει σχετικό υπόμνημα.
Επιστρέφοντας στο Παρίσι ενημερώνει τον Ελευθέριο Βενιζέλο και από εκεί επιστρέφει στην Κωνσταντινούπολη όπου και έχει συζητήσεις με σημαίνοντα πρόσωπα της Τουρκίας όπως τον πρώην βαλή της Τραπεζούντας Σουλεϊμάν Νετζμή βέη, τον βουλευτή Τραπεζούντας Χαφούζ Μεμέτ Βέη, και τους στενούς συνεργάτες και αντιπροσώπους του Κεμάλ Ατατούρκ στην Κωνσταντινούπολη τον Ιζέτ Πασά και τον Καρά Βασήφ βέη. Συζητήθηκε το θέμα της ισοπολιτείας Ελλήνων και μουσουλμάνων είτε σε περίπτωση αυτονομίας του Πόντου υπό την κοινωνία των Εθνών είτε στα όρια του τουρκικού κράτους και καταγράφηκαν στην τουρκική γλώσσα οι όροι της συμφωνίας. Επρόκειτο όμως για μη δεσμευτική συμφωνία η οποία εκφράζει προσωπικές γνώμες που για τον λόγο αυτό δεν κοινοποιήθηκε στο Οικουμενικό Πατριαρχείο.
Τον Οκτώβριο του 1919 επιστρέφει στην Τραπεζούντα και τον Ιανουάριο του ίδιου έτους πηγαίνει στο Βατούμ όπου συμμετέχει στις εργασίες του συνεδρίου των Ποντίων. Με εντολή του Οικουμενικού Πατριαρχείου μεταβαίνει στην Τιφλίδα για να εκτιμήσει την κατάσταση της εκκλησίας της Γεωργίας και καταθέτει σχετική έκθεση στο Πατριαρχείο. Τις κινήσεις του μητροπολίτη παρακολουθεί η τουρκική μυστική αστυνομία η οποία ενημερώνει σχετικά το υπουργείο εσωτερικών ενώ πληθαίνουν τα δημοσιεύματα της τουρκικής εφημερίδας της Τραπεζούντας «Ιστικπάλ» που ψέγει τον μητροπολίτη για τη στάση του στο ποντιακό ζήτημα. Ήδη από τον Μάιο του 1919 που έγινε η απόβαση του Μουσταφά Κεμάλ στην Σαμψούντα άρχισαν οι εκτοπίσεις και οι σφαγές του ελληνισμού στον Πόντο.
Ο πρωθυπουργός της Αρμενίας Χατισιάν
Τον Ιανουάριο του 1920 ο μητροπολίτης Χρύσανθος μεταβαίνει στην πρωτεύουσα της Αρμενίας Εριβάν και υπογράφει ύστερα από συζητήσεις μαζί με τον πρωθυπουργό της Αρμενίας Χατισιάν τη δημιουργία της Ποντοαρμενικής Ομοσπονδίας. Ταυτόχρονα υπογράφεται από τους Αρμένιους αξιωματικούς και τον στρατάρχη Καθενιώτη στρατιωτική συμφωνία μεταξύ των δύο μερών. Παραμένουν όμως ζητήματα που δεν έχουν επαρκώς ορισθεί και η αρμενική κυβέρνηση πληροφορεί τον Χρύσανθο ότι η ρύθμισή τους θα γίνει από την Αρμενική Αντιπροσωπεία στο Παρίσι. Στις επιστολές που στέλνει στον Ελευθέριο Βενιζέλο ζητά την αποστολή στρατιωτικών σωμάτων αναφερόμενος στην κρισιμότητα της κατάστασης καθώς οι Σοβιετικοί και οι Τούρκοι συνεργάζονται στρατιωτικά εις βάρος Αρμενίων και Ελλήνων. Όμως όταν ο Χρύσανθος μετέβη τον Φεβρουάριο του 1920 στην Αγγλία για να υποστηρίξει τα δίκαια των Ποντίων στη Διάσκεψη του Λονδίνου, οι Αρμένιοι που υπέβαλαν και οι ίδιοι τις θέσεις τους δήλωσαν άγνοια για την συμφωνία Ποντίων και Αρμενίων. Η διάσκεψη δεν ασχολήθηκε όμως με το ποντοαρμενικό θέμα.
Στις 7/20 Σεπτεμβρίου 1921 κι ενώ ο Χρύσανθος βρίσκεται ξανά στο Λονδίνο, το δικαστήριο ανεξαρτησίας της Αμάσειας, ένα δικαστήριο παρωδία που σκοπό είχε την εξόντωση των επιφανών Ποντίων, τον καταδίκασε ερήμην σε θάνατο. Μαζί του καταδικάστηκαν και εκτελέστηκαν ο συνεργάτης του και βουλευτής Ματθαίος Κωφίδης και ο εκδότης της εφημερίδας «Εποχή» στην Τραπεζούντα Νικόλαος Καπετανίδης.
Ο εκδότης της εφημερίδας «Εποχή» Νικόλαος Καπετανίδης
Ο μητροπολίτης Χρύσανθος θα αναγκαστεί να εγκαταλείψει για πάντα τον αγαπημένο του Πόντο και να εγκατασταθεί στην Αθήνα το 1922. Ο ίδιος οραματίστηκε ένα ανεξάρτητο ποντιακό κράτος όπου μουσουλμάνοι και χριστιανοί θα ζούσαν ειρηνικά με σεβασμό ο ένας προς τον άλλον και αγωνίστηκε προς μία ειρηνική επίλυση του ποντιακού ζητήματος. Οι διεθνείς συγκυρίες, τα αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα των μεγάλων Δυνάμεων, η εγκατάλειψη του Πόντου από την ελληνική κυβέρνηση και ο τουρκικός εθνικισμός όχι μόνο δεν επέτρεψαν την ανεξαρτησία του Πόντου, αλλά οδήγησαν στην καταστροφή του. Η ανταλλαγή των πληθυσμών θα αποτελέσει την ταφόπλακα του ποντιακού ζητήματος.
Βιβλιογραφία
Αλλαμανή Έφη, Παναγιωτοπούλου Κρίστα, «Ο ελληνισμός της Μικράς Ασίας σε διωγμό», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τομ.15, Αθήνα 1978, σ.97-112
Αποστολίδης Παύλος, Ο Μητροπολίτης Τραπεζούντος Χρύσανθος Φιλιππίδης (1913-1923) Η αρχιερατεία του στην Τραπεζούντα, Εκδόσεις Αδελφών Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 2008
Πελαγίδης Ευστάθιος, «Ο ηρωικός Πόντος», Αλησμόνητες Πατρίδες, τόμος 9ος
Θεσσαλονίκη, εκδόσεις Τζιαμπίρης-Πυραμίδα
Σιδηράς Ιωάννης, Ο Εθνάρχης Μητροπολίτης Τραπεζούντος Χρύσανθος στη Διεθνή Διάσκεψη των Παρισίων για τη σωτηρία του αφανιζόμενου Ποντιακού Ελληνισμού, https://radiomax.gr/%CE%BF-%CE%B5%CE%B8%CE%BD%CE%AC%CF%81%CF%87%CE%B7%CF%82-%CE%BC%CE%B7%CF%84%CF%81%CE%BF%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%AF%CF%84%CE%B7%CF%82-%CF%84%CF%81%CE%B1%CF%80%CE%B5%CE%B6%CE%BF%CF%8D%CE%BD%CF%84%CE%BF/, 15-5-2023
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CF%81%CF%87%CE%B9%CE%B5%CF%80%CE%AF%CF%83%CE%BA%CE%BF%CF%80%CE%BF%CF%82_%CE%A7%CF%81%CF%8D%CF%83%CE%B1%CE%BD%CE%B8%CE%BF%CF%82,15-5-2023
Εικόνες
1.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CF%81%CF%87%CE%B9%CE%B5%CF%80%CE%AF%CF%83%CE%BA%CE%BF%CF%80%CE%BF%CF%82_%CE%A7%CF%81%CF%8D%CF%83%CE%B1%CE%BD%CE%B8%CE%BF%CF%82
2. https://www.facebook.com/kromni.pontou/posts/1609793339155489/
3. https://www.orthodoxianewsagency.gr/paideia-kai-politismos/amele-tampourou-ta-tagmata-tou-thanatou/
4. https://www.trapezounta.gr/pontus/religion/churches-and-monasteries/406/
5..https://www.pontosnews.gr/354069/istoria/trapezounta-100-chronia-apo-tin-eisodo-to/
6.https://www.offlinepost.gr/2022/08/08/oi-diekdikiseis-tis-ellados-sti-sindiaskepsi-eirinis-ton-parision/
7.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%BB%CE%B5%CE%BE%CE%AC%CE%BD%CF%84%CF%81_%CE%A7%CE%B1%CF%84%CE%B9%CF%83%CE%B9%CE%AC%CE%BD#/media/%CE%91%CF%81%CF%87%CE%B5%CE%AF%CE%BF:Alexander_Khatisian_(1911).jpg
8. https://www.sansimera.gr/biographies/2868
