Ὁ προφήτης Ἰωνᾶς
Ὁ Δημιουργός και ποιητής τῶν ἁπάντων ξεχώρισε τόν ἄνθρωπο ἀπ όλα τα δημιουργήματά Του και τόν τίμησε μέ θεϊκή καταγωγή. Δυστυχῶς, ὀ ἄνθρωπος ἀθέτησε, ξέχασε και ἔχασε ἀπό τόν ορίζοντα τῆς ψυχῆς του τόν Πλάστη του. Ἐκεῖνος ὅμως ὤ τῆς εὐσπλαγχνίας Του-δέν ἐγκατέλειψε τό ἐξαχρειωμένο και πεσμένο πλάσμα Του, ἀλλά ἀνέμενε συνεχῶς, μέ ἀνοικτή ἀγκαλιά τήν ἐπιστροφή του. Ἔκανε ἐπίσης το πᾶν γιά να τό σώσει. Ἔστειλε…τους προφῆτες, οἱ ὁποῖοι ὡς μουσικά ὄργανα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος προσέφεραν προς τους ἀνθρώπους, ὅσα ὁ Θεός τους ἀπεκάλυπτε και ταυτόχρονα προέτρεπαν με τους λόγους τους σε μετάνοια. Διότι οἱ προφῆτες ὑπῆρξαν ἄνθρωποι πιστοί στόν Θεό, ἅγιοι κατά την ἀρετή, ταπεινόφρονες, καθαροί ἀπό ἐγκόσμια πάθη και χαμερπεῖς ἠδονές, ἀξιοθαύμαστα πρότυπα ἠθικῆς τελειότητος.
Ὁ προφήτης Ἰωνᾶς συγκαταλέγεται μεταξύ τῶν δώδεκα μικρῶν λεγομένων προφητῶν τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης. Ὀνομάζονται «μικροί» ὄχι διότι εἶναι μικροί σε ἀξία ἔναντι τῶν μεγάλων προφητῶν, ἀλλά διότι ἔχουν μικρή ἔκταση τα βιβλία, που αὐτοί συνέγραψαν. Βεβαίως, μέσα στη μικρή ἔκταση τῶν προφητειῶν τους ξεδιπλώνουν το μεγάλο σχέδιο τοῦ Θεοῦ για τή σωτηρία τοῦ κόσμου.
Ὁ θεσπέσιος Ἰωνᾶς, που το ὄνομα του σημαίνει «περιστερά», χαρακτηρίσθηκε ὡς ὁ προφήτης τῆς μακροθυμίας τοῦ Θεοῦ, το κανάλι τῆς εὐσπλαγχνίας Του, ὁ κρουνός τοῦ Θείου ἐλέους. Ἔζησε ὀκτώ αἰῶνες πριν τήν ἐνανθρώπιση τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἐπί τῆς ἐποχῆς τοῦ Ἱεροβαάμ τοῦ Β’(783-743π.Χ.) βασιλέως τοῦ Ἰσραήλ και ἦταν σχεδόν σύγχρονος τῶν προφητῶν, Ἀμώς και Ὠσπε. Ἤταν γυιός τοῦ προφήτη Ἀμιθθαϊγ και καταγόταν ἀπό την φυλή Ζαβουλών. Γεννήθηκε στην μικρή πόλη Γεθ-χοφέρ τοῦ βορείου Ἰσραήλ, στη θέση τοῦ σημερινοῦ χωριοῦ El-Meched, ἀλλά κατοικοῦσε κοντά στην ἐθνική και παραθαλάσσια πόλη Ἄζωτο.
Ἀναφέρεται ὅτι ἡ μητέρα του ἦταν ἡ πτωχή ἐκείνη χήρα γυναίκα, ἡ ὁποία προσέφερε πρόθυμα στον προφήτη Ἠλία ἀπό το ὐστέρημα της, την ἐποχή κατά την ὁποία ἡ πείνα μάστιζε τη Σαμάρεια και ὅλη την ἐπικράτεια τῶν δέκα φυλῶν. Ὁ θεσβίτης Ἠλίας, θέλοντας ν’ἀναμείψει την φιλοξενία της, εὐλόγησε το λιγοστό της ἀλεύρι και λάδι, ὥστε αὐτά δεν τελειώσαν σε ὅλη τη διάρκεια τῆς πείνας. Και το ἐκπληκτικότερο, ἀνέστησε και τον μοναδικό γυιό της, ὁ ὁποίος - ὅπως ἐπίσης ἀναφέρεται - ἦταν ὁ προφήτης Ἰωνᾶς.
Ὅταν πέρασε ὁ καιρός τῆς πείνας, ὁ προφήτης Ἰωνᾶς ἦλθε στη γῆ Ἰούδα, και ἐκεῖ προεφήτευσε με τη χάρι τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἡ προφητική φωνή του, ἠχησε σε μία ἐξαιρετικά δύσκολη και ταραγμένη περίοδο. Ἐμφύλιοι πόλεμοι, πόλεμοι με γειτονικούς λαούς, ἀποστασία ἀπό τον Ἀληθινό Θεό και προπάντων ἠθική κατάπτωσι ταλάνιζαν την ἐποχή του.
Μέσα σ’ἐκεῖνο τό διεφθαρμένο περιβάλλον , ὁ προφήτης Ἱωνᾶς ἐπικοινωνοῦσε με τόν Θεό τῶν πατέρων του, δίδασκε στο λαό το θέλημα τοῦ Θεοῦ και προέλεγε στοῦς βασιλεῖς γεγονότα, που ἐπρόκειτο να συμβοῦν. Και ἐνῶ ἦταν ἀφοσιωμένος στη διακονία του, συνέβη κάτι το ἀπροσδόκητο. Το θεόπνευστο βιβλίο τοῦ προφήτη Ἰωνᾶ, το ὁποῖο κατέχει την ἕκτη θέση στο Δωδεκαπρόφητο, ὅπως λέμε, διασώζει μια θαυμαστή ἰστορία, ἠ ὁποία ἀποκαλύπτει ἐναν ἀκόμη κρίκο τοῦ πνευματικοῦ ἔργου τοῦ προφήτη Ἰωνᾶ και συνθέτει, θα λέγαμε, τον χαρακτήρα του. Ἀς το ξεφυλλίσουμε λοιπόν με σκοπό ν’ἀπολαύσουμε «εὐωδία Χριστοῦ» (Ἐφες. 5,2), ἐφ’ὅσον αὐτό προπαρασκευάζει την ὁδό τοῦ Εὐαγγελίου και διαγράφει το ἰεραποστολικό εἰς τα ἐθνη καθῆκον.
Ὁ λόγος τοῦ Κυρίου ἐδωσε ἐντολή στον προφήτη Ἰωνᾶ, να πορευθεῖ ἐπειγόντως στην εἰδωλολατρική πρωτεύουσα τῆς πανίσχυρης ἀσσυριακῆς αὐτοκρατορίας, την Νενευϊ, προκειμένου να κηρύξει στους κατοίκους της μετάνοια και να τους ἀναγγείλει ὅτι, ἄν δεν μετανοήσουν, ὁ Θεός θα καταστρέψει την πόλη τους. Διότι οἱ Νινευϊτες εἶχαν κατρακυλίσει στο βαθύ βάραθρο τῆς ἀσεβείας και διαφθορᾶς, σε βαθμό ὥστε ὑπερέβαιναν με τις βδελυρές τους πράξεις τους ὅρους τῆς φύσεως.
Ὅμως, τι παράδοξο! Ὁ προφήτης τοῦ Θεοῦ, σαν ἄλλος πρεσβύτερος υἰός τῆς παραβολῆς τοῦ Ἀσώτου, φθόνησε την ἀγαθότητα και ἀγάπη τοῦ Θεοῦ προς τον ἐθνικό κόσμο. Ἔντονα πατριωτικά και θρησκευτικάσυναισθήματα κυριάρχησαν μέσα του, δεδομένου ὅτι ἡ πατρίδα και ἡ θρησκεία του εἶχαν πολλές φορές ὑποφέρει ἀπό τους Ἀσσύριους αὐτοκράτορες. Ὥστε ὁ Θεός-συλλογίσθηκε με πικρία- δεν εἶναι μόνον Θεός τῶν Ἰουδαίων ἀλλά και τῶν ἐθνῶν. Ἡ ἀγάπη Του, ἡ εὔνοιά Του δεν περιορίζεται μόνο στον «περιούσιο» λαό Του, τους Ἰουδαίους, ἀλλά ἐκτείνεται και σε ἀλλοεθνεῖς εἰδωλολάτρεις και μάλιστα ἐχθρούς τῶν Ἰουδαίων. Φοβήθηκε, ἀκόμη μήπως ὁ Θεός ἀφαιρέσει την ἰδιαίτερη προστασία Του ἀπό τους Ἰουδαίους και την παραχωρήσει στα ἔθνη, ἐάν αὐτά ἐπιδείξουν ἔργα μετανοίας.
Για τους λόγους αὐτούς τόλμησε ν’ἀντιταχθεῖ στο θέλημα τοῦ Θεοῦ και να μην ὑπακούσει στην ἐντολή Του. Θέλοντας μάλιστα να διαφύγει την ἀνεπιθύμητη ἀποστολή, ἀποφάσισε να φύγει. Κατέβηκε λοιπόν, ὅσο γινόταν συντομώτερα, στο ἐπίνειο τῆς Ἱερουσαλήμ, την Ἰόππη, την σημερινή Γιάφα. Πλήρωσε τα ναὑλα του και ἐπιβιβάσθηκε σε πλοῖο, με προορισμό την μακρινή πόλη Θαρσείς τῆς Ἱσπανίας.
Ἄγνωστος μεταξύ ἀγνώστων και βέβαιος πλέον πως ἔφυγε «ἐκ προσώπου Κυρίου», ἀποικοιμήθηκε. Ἀλλά εἶναι δυνατόν να διαφύγει κανείς ἀπό τον μέγα ὁφθαλμό τοῦ Θεοῦ; Ὁ Παντοδύναμος και πανταχοῦ παρών Κύριος συνόδευε τον δραπέτη προφήτη Του! Θέλοντας μάλιστα να τον παιδαγωγήσει και να τον ἐπαναφέρει στο καθῆκον του, σήκωσε ξαφνικά φοβερή τρικυμία στη Μεσόγειο θάλασσα. Το πλοῖο περικυκλωμένο ἀπό πελώρια και ἀφηνιασμένα κύματα κινδύνευσε να καταποντισθεῖ.
Τρομοκρατημένοι οἱ ἄνδρες τοῦ πληρώματος ἄρχισαν με ἀπεγνωσμένες κραυγές να ἱκετεύουν σπαρακτικά τον δικό τους Θεό, να παύσει την τρικυμία και συνέχισαν με ἀπεγνωσμένες προσπάθειες να ρίπτουν το φορτίο του πλοίου στη θάλασσα. Το πλοίο ὅμως δεν ξαλάφρωνε «ὁ γάρ φόρτος ἁπας ἔυδον ἔμενε», σχολιάζει ὁ ἱερός Χρυσόστομος.
Μέσα στην γενική ἀναταραχή μόνον ὁ προφ. Ἰωνᾶς ἐξακολουθοῦσε να κοιμάται βαθειά. «Ξύπνα» τοῦ φωνάζουν και «προσευχήσου στον Θεό σου. Πνιγόμαστε!» Ἀλλ’ἐπειδή ἡ τρικυμία, παρά τις προσευχές ἀγριευε ὁλοένα και περισσότερο, οἱ ναυτικοί ἔρριξαν κλήρους, για ν’ανακαλύψουν ἐπιτέλους τον ἔνοχο τῆς θεομηνίας. «Και ἔπεσεν ὁ κλῆρος ἐπί Ἰωνᾶν» ἀναφέρει χαρακτηριστικά ἡ Ἁγία Γραφή (Ἰν. ά7).
Ἔκθαμβος τότε ὁ μακάριος Ἰωνᾶς ἀπό την δίκαιη ἐπέμβαση τοῦ Θεοῦ, συνῆλθε ἀπό την θύελλα τῶν λογισμῶν τῆς ὀλιγοπιστίας, συναισθάνθηκε τη βαρειά ἐνοχή του και με θαυμαστή εἰλικρίνεια και ταπείνωση ὁμολόγησε ἐνώπιον ὅλων. «Δοῦλος Κυρίου ἐγώ εἰμί. Κύριον Θεόν τοῦ οὐρανοῦ ἐγώ σέβομαι, ὅς ἐποίησε την θάλασσαν και την ξηράν» (Ἰν. α’9)
Ὕστερα πρόσθεσε: «Ρίψατε με εἰς την θάλασσαν, διότι ἐγνώρισα ὅτι ἐξ’αἰτίας μου ἐξέσπασε οὖτος ὁ μέγας κλύδων» (Ἰν. α’12). Οἰ ναυτικοί ἀναγκάσθηκαν να ρίξουν τελικά τον προφήτη στη θάλασσα. Ἀμέσως ὁ ἄνεμος κόπασε και ἔπαυσε ἠ θαλασσοταραχή.
Μετανοιωμένος και συντετριμμένος ὁ προφήτης Ἰωνᾶς βυθίστηκε στο φουρτουνιασμένο πέλαγος και ἐκεῖ γεύθηκε την ἄπειρη ἀγάπη τοῦ Θεοῦ. Ἑνα τεράστιο κῆτος κατεβρόχθισε παρευθύς τον προφήτη, στην κοιλιά τοῦ ὁποίου παρέμεινε τρεῖς ἡμέρες και τρεῖς νύκτες. Ὅταν ὁ προφήτης Ἰωνᾶς συνῆλθε ἀπό τον φόβο και συνειδητοποίησε ὅτι βρισκόταν ζωντανός μέσα σ’ἐκεῖνο το ὐποβρύχιο «δεσμωτήριο», ὕψωσε τα χέρια του σταυροειδῶς και ἄφησε να ξεχυθεῖ ἀπό τα βάθη τῆς καρδιᾶς του θερμή και ἀκατάπαυστη προσευχή: «Εβόησα ἐν θλίψει μου προς Κύριον και Θεόν μου…» (Ἰν. β’). Και ὁ Πανάγαθος Θεός ἀποκρίθηκε στην ἐναγώνια κραυγή του δοῦλου του και την τρίτη ἡμέρα διέταξε το κῆτος και ἐξέμεσε ἀπό τα σπλάγχνα του τον προφήτη Ἰωνᾶ σῶο και ἀβλαβή στην ξηρά.
Μετά την θαυματουργική διάσωσή του ἀκουσε τη γνώριμη φωνή τοῦ Θεοῦ να τον καλεῖ και πάλι στην προφητική διακονία του! «Πορεύθητι εἰς Νινευϊ». Ὁ πρ. Ἰωνᾶς δεν δίστασε πλέον να πειθαρχήσει στην ἐντολή τοῦ Θεοῦ. Ἔσπευσε στη Νινευί, διέσχιζε τους δρόμους τῆς μεγάλης πόλεως, ἔκρουε τον κώδωνα τοῦ κινδύνου και κήρυττε: «ἐτι τρεῖς ἠμέραι και Νινευϊ καταστραφήσεται»(Ἰν. γ’-4). Οἱ Νινευϊτες πείστηκαν στο κήρυγμα τοῦ ἀπεσταλμένου τοῦ Θεοῦ, ἔδειξαν με συντριβή ἔμπρακτα τη μετάνοια τους στον Θεό και ἀπέσπασαν την συμπάθεια Του, ὥστε ν’ἀνακαλέσει την ἀπόφαση τῆς τιμωρίας και να μη καταστρέψει την πόλη τους.
Ὅταν ὁ προφήτης Ἰωνᾶς εἶδε τη σωτηρία τῶν Νινευϊτῶν, βαθειά λυπημένος ἀναφώνησε προς τον Θεό: «Ω Κύριε, για τον λόγο αὐτό ἀπέφυγα την ἐκτέλεση τῆς ἐντολῆς Σου. Διότι, ἐγνων ὅτι Σύ ἐλεήμων και οἰκτίρμων, μακρόθυμος και πολυέλεος και μετανοῶν ἐπί ταῖς κακίαις» (Ἰν. 4,2) και «ἤδειν ὅτι μικροῖς δάκρυσιν ἀμαρτωλῶν, λύεις την ἀγανάκτησιν» (Βασίλειος Σελευκείας).
Ἔπειτα βγῆκε ἐξω ἀπό την πόλη, κατασκεύασε σκηνή και ἀνέμενε να δεῖ τι θα ἀπογίνουν οἱ Νινευϊτες. Ὡστόσο, με το παράδειγμα μιᾶς κολοκυθιᾶς, ἡ ὁποία κατ’ἐντολή τοῦ Θεοῦ βλάστησε, για να χαρίσει τη δροσιά της στον προφήτη, ἀλλά την ἐπόμενη ξεράθηκε-γεγονός το ὁποίο λύπησε βαθύτατα τον Ἰωνά-διδάχθηκε ἀπό τον Θεό ὅτι, ἡ εὐσπλαγχνία Του εἶναι ἀπέραντη προς τους ἀνθρώπους και το Ἅγιο Θέλημα Του εἶναι «ζητῆσαι και σῶσαι το ἀπολωλός» (Λουκ. 19,10).
Κατόπιν ὁ προφήτης Ἰωνᾶς ἐπέστρεψε στην πατρίδα του και στη συνέχεια πορεύθηκε μαζί με την μητέρα του σε χώρα ἀλλοφύλων, την Ἀσσουρ. Κοιμήθηκε στη γῆ Σαραάφ και ἐνταφιάσθηκε κοντά στη βάλανο τῆς Δεβώρρας, μέσα σε σπήλαιο.
Ἡ προφητεία τοῦ Ἰωνᾶ διαβάζεται στους ἰερούς Ναούς κατά τον ἐσπερινό τοῦ Μεγάλου Σαββάτου, διότι εἶναι προτύπωση τῆς τριημέρου ταφῆς και ἀναστάσεως του Κυρίου. Ἡ Ἐκκλησία ἐπίσης ἀφιέρωσε την ΣΤ’ὠδή τῶν Κανόνων ὅλων τῶν ἑορτῶν στον προφήτη Ἰωνᾶ: Ψάλλει χαρακτηριστικά το Μ. Σάββατο: «Συνεσχέθη, ἀλλ’οὐ κατεσχέθη στέρνοις κητώοις Ἰωνᾶς, σοῦ γαρ τον τύπον φέρων τοῦ παθόντος και ταφῆ δοθέντος ὡς ἐκ θαλάμου τοῦ θηρός ἀνέθορε…».
Ἡ μνήμη τοῦ προφήτη Ἰωνᾶ τιμᾶται την 21η Σεπτεμβρίου.
Βιβλιογραφία:
1. Βασιλείου Σελευκείας, Migne, P.G, Τόμος 85ος, σελ. 157-181.
2. Θεοδωρήτου Κύρου, Migne, P.G, Τόμος 81ος, σελ 1719-1740.
3. Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας, Migne, P.G Τόμος 71ος, σελ. 598-637
4. ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ: ὐπό Ἰωάννου Θ. Κολιτσάρα, Ἐκδόσεις Κ. Κουμουνδουρέα, Τόμος 4ος, σελ. 360-365.
5. Η ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ:ὐπό Ἀρχ. Ἰωήλ Γιαννακοπούλου, Τόμος 22ος, Ἀθῆναι 1962, σελ. 207-225.
6. Β. Μ. ΒΕΛΛΑ: Ἑρμηνεία Π. Διαθήκης, Δωδεκαπρόφητον Ἐκδοτ. οἶκος «ΑΣΤΗΡ» Ἀθήναι 1947, Το βιβλίον τοῦ Ἰωνᾶ σελ. 5-30.
7. Γ.Π. Σωτηρίου: Εἰσαγωγή εἰς την Ἁγίαν Γραφήν (Παλαιάν και Καινήν Διαθήκην), Ἐκδόσεις Ε’ Μυτιλήνη 1997, Ἰωνᾶς σελ. 125-126.
8. Γ.Π. Σωτηρίου: Προφῆτες και Προφητεῖες Ἐκδόσεις «Ὀρθόδοξος Κυψέλη» Θεσ/νίκη 2008 σελ. 92-94.
9. Προς την Νίκην: Ὀρθόδοξο Χριστιανικό νεανικό περιοδικό ἔτος 2004 τεύχη ἀπό 647-655.
10. Ὁσ. Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου: Κῆπος Χαρίτων Ἑρμηνεία εἰς την ἔκτην ὠδήν τοῦ Ἰωνᾶ, σελ. 153-163. Ἐκδόσις «Ἁγιορειτικής Βιβλιοθήκης», ἐν Βόλω, 1958.
11. Ὁσ. Νικοδήμουτοῦ Ἁγιορείτου: Ἑορτοδρόμιον Τόμος Β’, ἔκδοσις «Ὀρθόδοξος Κυψέλη» Θεσ/νίκη 1987.
12. Μέγας Συναξαριστής τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας: Βίκτωρος Ματθαίου, Τόμος 9ος, Ἔκδόσις Β’, Ἀθῆναι 1963 σελ. 470-473.
