Ἀφιέρωμα στὴν Γενοκτονία τῶν Ποντίων
Παναγία ἡ Σουμελὰ τῆς Τραπεζούντας
Πάνω στοὺς ἀπόκρημνους βράχους τοῦ ὅρους Μελᾶ, λίγα χιλιόμετρα μετὰ ἀπὸ τὸ δρόμο ποὺ ὁδηγεῖ ἀπὸ τὴν Τραπεζοῦντα στὴ Ματσούκα, βρίσκεται γαντζωμένη ἡ ἱερὰ βασιλική, πατριαρχικὴ καὶ σταυροπηγιακὴ μονὴ τῆς Παναγίας Σουμελᾶ.
Ἡ ἱστορία της χάνεται στὰ βάθη τῶν αἰώνων. Περίπου τὸν 1ο αἰῶνα ὁ Εὐαγγελιστὴς Λουκᾶς, σύμφωνα μὲ τὴν παράδοση, ἁγιογράφησε τρεῖς εἰκόνες τῆς Παναγίας ἐκ τῶν ὁποίων ἡ μία βρίσκεται σήμερα στὴ Μονὴ Κύκκου τῆς Κύπρου, ἡ ἄλλη στὴ Μονὴ τοῦ Μεγάλου Σπηλαίου καὶ ἡ τρίτη στὴν Παναγία Σουμελᾶ της Βέροιας.
Ἡ παράδοση θέλει μετὰ τὸν θάνατο τοῦ Εὐαγγελιστῆ Λουκᾶ, τὴν εἰκόνα νὰ τὴν φέρνει στὴν Ἀθήνα ὁ μαθητής του Ἀνανίας, καὶ νὰ τὴν τοποθετεῖ σὲ περικαλλῆ ναό. Γι’ αὐτὸ τὸ λόγο ὀνομάστηκε πρῶτα «Παναγία ἡ Ἀθηνιώτισσα». Μία μέρα ὅμως περίπου στὸ 380 μΧ, ἡ εἰκόνα ἐξαφανίστηκε ἀπὸ τὴν ἐκκλησία τῆς Ἀθήνας. Σύμφωνα μὲ μαρτυρίες μάλιστα, ἡ εἰκόνα δὲν ἐκλάπη, ἀλλὰ πέταξε μὲ τρόπο θαυματουργὸ πρὸς ἄγνωστη κατεύθυνση.
Ἡ Παναγία ἐμφανίστηκε μὲ ὅραμα σὲ δύο μοναχοὺς τὸ Βαρνάβα καὶ τὸ Σωφρόνιο, οἱ ὁποῖοι εἶχαν φτάσει μέχρι τὴν Κωνσταντινούπολη στὴν ἀναζήτηση τοὺς γιὰ τὴν «Παναγία τὴν Ἀθηνιώτισσα» καὶ τοὺς εἶπε ὅτι θὰ βροῦν τὴν εἰκόνα σὲ μία σπηλιὰ στὸ ὅρος Μελᾶ τοῦ Πόντου. Ἔτσι κι ἔγινε. Τὸ 386 οἱ μοναχοὶ ὁδηγήθηκαν στὶς ἀπάτητες βουνοκορφὲς τοῦ Πόντου, στὸ ὅρος Μελᾶ, καὶ ξεκίνησαν νὰ ἀνεβαίνουν καὶ νὰ ἐξερευνοῦν τὶς ἀπόκρημνες πλαγιὲς καὶ τὰ σπήλαια του.
Μία μέρα εἶδαν ἕνα χρυσαφένιο φῶς νὰ βγαίνει μέσα ἀπὸ μία σπηλιά, πηγή του δὲν ἦταν ἄλλη ἀπὸ τὴν εἰκόνα ποὺ εἶχε κυριολεκτικὰ πετάξει ἀπὸ τὴν Ἀθήνα. Οἱ μοναχοὶ λοιπόν, ἔχτισαν μέσα στὸν βράχο ἕνα κελί. Μετὰ τὸ κελὶ ἔγινε ἐκκλησία μέσα σὲ ἕνα σπήλαιο, μὲ τὴ βοήθεια τῆς γειτονικῆς μονῆς Bαζελώνα. Καὶ μετὰ χρειαζόταν νερό. Καὶ τὸ νερό, ὡς ἐκ θαύματος ἀναπήδησε μέσα ἀπὸ τὸν γρανιτώδη βράχο ὅπου καὶ ἀναβλύζει μέχρι καὶ σήμερα – καὶ μάλιστα ἦταν ἰαματικό. Οἱ θεραπευτικὲς ἰδιότητες τοῦ νεροῦ ἔκαναν τὸ μοναστήρι διάσημο σὲ χριστιανοὺς καὶ μουσουλμάνους.
Tη μονὴ προίκισαν μὲ μεγάλη περιουσία καὶ πολλὰ προνόμια, κτήματα, ἀναθήματα καὶ κειμήλια οἱ αὐτοκράτορες τοῦ Bυζαντίου καὶ ἀργότερα κυρίως οἱ αὐτοκράτορες τῆς Tραπεζούντας: Iωάννης B΄ Kομνηνὸς (1285-1293), Aλέξιος B΄ Kομνηνὸς (1293-1330), Bασίλειος Α΄ Kομνηνὸς (1332-1340). Mεγάλοι εὐεργέτες ἦταν ἐπίσης ὁ Mανουὴλ Γ΄ Kομνηνὸς (1390-1417) καὶ ὁ Aλέξιος Γ΄ (1349-1390). O πρῶτος προσέφερε ἀνεκτίμητης ἀξίας Σταυρὸ μὲ τιμιόξυλο, ὁ ὁποῖος σήμερα μετὰ ἀπὸ πολλὲς περιπέτειες, βρίσκεται μαζὶ μὲ τὰ ἄλλα κειμήλια στὸν νέο ναὸ τῆς Παναγίας Σουμελᾶ, στὴν Kαστανιὰ τῆς Bέροιας.
O Aλέξιος Γ΄ (1349-1390), τὸν ὁποῖο, σύμφωνα μὲ τὴν παράδοση, ἔσωσε ἡ Παναγία ἀπὸ μεγάλη τρικυμία καὶ τὸν βοήθησε νὰ νικήσει τοὺς ἐχθρούς της, σὲ ἔνδειξη εὐγνωμοσύνης τὴν ὀχύρωσε καλά, ἔχτισε πύργους, νέα κελιὰ καὶ ἀνακαίνισε τὰ παλαιά της κτίσματα. Tης χάρισε 48 χωριὰ καὶ ἐγκατέστησε 40 μόνιμους φρουροὺς γιὰ τὴν ἀσφάλειά της. Γιὰ τὸ λόγο αὐτὸ ἀνακηρύχθηκε ἀπὸ τοὺς μοναχοὺς ὡς «νέος Kτήτωρ».
Ἐν συνεχείᾳ, πολλὰ ἀπὸ τὰ προνόμια ποὺ χορήγησαν οἱ Kομνηνοὶ στὴ μονὴ ἐπικυρώθηκαν καὶ ἐπεκτάθηκαν ἐπὶ Tουρκοκρατίας μὲ σουλτανικὰ φιρμάνια καὶ πατριαρχικὰ σιγίλλια. Oι σουλτᾶνοι Βαγιαζὴτ Β΄, Σελὴμ Α΄, Μουρὰτ Γ΄, Σελὴμ Β΄, Iμπραὴμ A΄, Μωάμεθ Δ΄, Σουλεϊμὰν Β΄, Μουσταφᾶ Β΄, Ἀχμὲτ Γ΄, ἀναγράφονται στοὺς κώδικες ὡς εὐεργέτες.
Φυσικά, ἡ εὔνοια ποὺ ἔδειξαν οἱ αὐτοκράτορες πρὸς τὴ μονὴ δὲν εἶναι ἀπόρροια μόνον θρησκευτικότητας ἀλλὰ καὶ προσωπικῆς ἀντίληψης τῆς θείας ἐπέμβασης. Δηλαδὴ πίστευαν στὰ θαύματα τῆς Παναγίας. Aλλὰ καὶ οἱ σουλτᾶνοι δὲν πήγαιναν πίσω... Ὁ Σελὴμ A΄ γιὰ παράδειγμα πράγματι πίστευε ὅτι θεραπεύτηκε ἀπὸ σοβαρὴ ἀσθένεια μὲ τὴ βοήθεια τοῦ ἁγιάσματος τῆς μονῆς. Προφανῶς βεβαίως ὑπῆρχαν καὶ πολιτικοὶ λόγοι...
Χιλιάδες πιστῶν ἄρχισαν νὰ ἐπισκέπτονται τὴν ἐκκλησία γιὰ νὰ προσκυνήσουν τὴν εἰκόνα ἀλλὰ καὶ νὰ πιοῦν ἀπὸ τὸ θαυματουργὸ ἁγίασμα ποὺ ξεκίνησε νὰ ἀναβλύζει μὲ τρόπο θαυματουργὸ ἀπὸ ἕναν γρανιτένιο βράχο μέσα στὸ σπήλαιο. Οἱ πιστοὶ αὐτοὶ ἦταν κυρίως Ποντιακῆς καταγωγῆς κι ἔτσι ἔλεγαν στοὺς δικούς τους ὅτι πᾶνε «γιὰ προσκύνημα στὴν Παναγία σου Μελᾶ», δηλαδὴ στὴν Παναγία στὸ Μελᾶ κι ἔτσι ἡ εἰκόνα πῆρε τὸ ὄνομα μὲ τὸ ὁποῖο εἶναι γνωστὴ καὶ σήμερα. Ἡ δὲ ἐτυμολογία της, Σουμελᾶ, προέρχεται ἀπὸ τὸ ὅρος μελὰ καὶ τὸ ποντιακὸ ἰδίωμα «σου» ποὺ σημαίνει «εἰς τὸ» ἢ «εἰς τοῦ», καὶ συνεπῶς «εἰς τοῦ Μελᾶ», τὸ ὁποῖο τελικὰ ἔγινε Σουμελᾶ. Τὸ 1860 κοντὰ στὸ σπήλαιο χτίστηκε ἕνας τετραώροφος ξενῶνας, ὁ ὁποῖος εἶναι ἰδιαίτερα ἐντυπωσιακὸς καθὼς μοιάζει νὰ εἶναι κολλημένος πάνω στὸν γκρεμό. Ὁ τετραώροφος ξενῶνας 72 δωματίων καὶ οἱ ἄλλοι λειτουργικοὶ χῶροι ποὺ χτίστηκαν γιὰ τὶς ἀνάγκες τῶν προσκυνητῶν, καθὼς καὶ μιὰ βιβλιοθήκη κόσμησαν τοὺς χώρους τῆς μονῆς. Γύρω ἀπὸ τὴ μονὴ ἀκόμη, ἀνοικοδομήθηκαν μικροὶ ναοὶ ἀφιερωμένοι σὲ διάφορους ἁγίους. Ἐκεῖ λειτούργησε ἀρχικὰ καὶ τὸ Φροντιστήριο τῆς Τραπεζοῦντας.
Σὲ κάθε περίπτωση ὅμως, λόγῳ αὐτῆς τῆς προστασίας καὶ ἀσυλίας ποὺ ἔχαιρε ἡ μονή, ἔγινε κάτι σὰν θησαυροφυλάκιο. Ἡ δὲ βιβλιοθήκη της ἔκρυβε πλεῖστα πολύτιμα ἔγγραφα καὶ πολλὰ ἀρχαία χειρόγραφα. Ἐκεῖ βρῆκε τὸ 1868 ὁ ἐρευνητὴς Σάββας Iωαννίδης τὸ πρῶτο ἑλληνικὸ χειρόγραφο τοῦ Διγενῆ Aκρίτα. Ὅλα αὐτὰ μέχρι τὸ 1923 ποὺ ἔφυγαν καὶ οἱ τελευταῖοι μοναχοί. Μετὰ ἀκολούθησαν καταστροφὲς καὶ λεηλασίες καὶ πολὺ ἀργότερα, ἡ μονὴ ξαναλειτούργησε σὰν μουσεῖο.
Ὅταν ξεκίνησε ὁ ξεριζωμὸς καὶ ἡ γενοκτονία των Ποντίων ἀπὸ τοὺς Ὀθωμανούς, οἱ ἱερεῖς καὶ οἱ πιστοὶ ἔκαναν ὅ,τι μποροῦσαν νὰ γιὰ νὰ διασώσουν τοὺς θρησκευτικοὺς θησαυρούς τους, δηλαδὴ τὴν εἰκόνα τῆς Παναγίας, τὸν σταυρὸ τοῦ Μανουὴλ Γ’ Κομνηνοῦ μὲ τὸ τίμιο ξύλο καὶ τὸ Εὐαγγέλιο τοῦ Ὁσίου Χριστοφόρου, τὰ ἔθαψαν στὸ παρεκκλήσι τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, ποὺ βρίσκεται περίπου ἕνα χιλιόμετρο μακριὰ ἀπὸ τὴ μονή. Τὸ 1930, μὲ διπλωματικὲς ἐνέργειες μεταξὺ τῶν δύο χωρῶν, Ἑλλάδας καὶ Τουρκίας, ἐπὶ πρωθυπουργοῦ Ἐλευθέριου Βενιζέλου, οἱ πνευματικοὶ θησαυροὶ βρέθηκαν καὶ δόθηκαν στὴν ἑλληνικὴ ἀντιπροσωπεία, ἡ ὁποία τὰ τοποθέτησε στὸ Βυζαντινὸ μουσεῖο τῆς Ἀθήνας, ὅπου καὶ παρέμειναν γιὰ περίπου εἴκοσι χρόνια, μέχρι τὸ 1951.
Ἡ ἄφιξη τῆς εἰκόνας στὴν Ἑλλάδα χαροποίησε ὅλους τοὺς Ἕλληνες κι ἔδωσε ἐλπίδα στοὺς Πόντιους ποὺ κατάφεραν μετὰ ἀπὸ πολλὲς κακουχίες καὶ κινδύνους νὰ φτάσουν στὴν ἀσφαλῆ ἀγκαλιὰ τῆς μητέρας Πατρίδας. Ὅλοι ὡστόσο – καὶ ἰδιαίτερα οἱ Πόντιοι – εἶχαν ἕνα παράπονο: μία εἰκόνα μὲ τόσο μεγάλη σημασία καὶ ἱστορία δὲν ἔπρεπε νὰ βρίσκεται σὲ ἕνα μουσεῖο σὰν ἕνα κοινὸ ἔργο τέχνης, ἀλλὰ θὰ ἔπρεπε νὰ τοποθετηθεῖ σὲ ἕναν ἱερὸ χῶρο ὅπου οἱ πιστοὶ θὰ μποροῦν νὰ τὴν προσκυνήσουν.
Τὸ 1951 θεμελιώνεται ἀπὸ τὸν Φίλωνα Κτενίδη ἡ νέα μονὴ Παναγίας Σουμελᾶ στὸ Βέρμιο καὶ μετὰ τὴν ὁλοκλήρωση τῆς κατασκευῆς της, ἡ εἰκόνα μεταφέρθηκε ἐκεῖ ὅπου καὶ παραμένει γιὰ νὰ προσκυνεῖται ἀπὸ πιστοὺς ἀπὸ ὅλα τὰ μήκη καὶ πλάτη τῆς Γῆς.
Στὶς 15 Αὐγούστου 2010, καὶ μετὰ ἀπὸ 88 χρόνια ἀπὸ τὴ Μικρασιατικὴ Καταστροφή, ἔγινε γιὰ πρώτη φορὰ στὴν ἱστορία τῆς Παναγίας Σουμελᾶ στὴν Τραπεζοῦντα πατριαρχικὴ Θεία Λειτουργία στὴν ὁποία προεξῆρχε ὁ πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως κ. Βαρθολομαῖος. Ὁ ἀνωτέρω σκοπὸς ὑποστηρίζεται ὅτι ἐπετεύχθη, ὕστερα ἀπὸ τὴν παρέμβαση καὶ τὶς διπλωματικὲς ἐνέργειες οἰκονομικῶν παραγόντων μὲ ἑλληνορωσικὴ καταγωγή, καθὼς ἐπίσης καὶ τὶς πιέσεις ποὺ ἀσκήθηκαν σὲ διπλωματικὸ ἐπίπεδο ἀπὸ τὴ ρωσικὴ πλευρὰ ἀλλὰ καὶ τὴν Ρωσικὴ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία.
Ἡ ἱστορικὴ μέρα τῆς 15ης Αὐγούστου τοῦ 2010, ἔγινε ἡ ἀρχὴ γιὰ νὰ ἠχήσουν ξανά -στὰ χρόνια ποὺ ἀκολούθησαν- οἱ καμπάνες της «Σουμελιώτισσας» στὴ μεγάλη χριστιανικὴ γιορτή. Τὸ 2015 τὸ Μοναστήρι ἔκλεισε γιὰ ἐργασίες ἀναστήλωσης καὶ ἀφαίρεσης βράχων ποὺ ἀπειλοῦσαν μὲ καταστροφὴ τὸ Μνημεῖο. Τὸ καλοκαίρι τοῦ 2020, τὸ τουρκικὸ ὑπουργεῖο Πολιτισμοῦ ἀνακοίνωσε ὅτι οἱ ἐργασίες ὁλοκληρώθηκαν καὶ ἔδωσε ἄδεια γιὰ τὸ ἄνοιγμα τῆς Μονῆς ὡς μουσεῖο σὲ ἐπισκέπτες καὶ προσκυνητές. Ἕναν χρόνο μετά, ἡ πατριαρχικὴ λειτουργία γιὰ τὸν ἑορτασμὸ τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου, τελέστηκε ξανά.
Δεκατρία χρόνια ὅμως μετὰ τὴν πρώτη πατριαρχικὴ λειτουργία στὸ ἱστορικὸ μοναστήρι, προκλήθηκε γιὰ πρώτη φορὰ ἀναστάτωση. Στὶς 20 Ἰουλίου 2023, τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο ἀνακοίνωσε ὅτι οἱ τουρκικὲς ἀρχές, δὲν παραχώρησαν τὴν ἀπαιτούμενη ἄδεια προκειμένου νὰ τελεστεῖ ἡ Θεία λειτουργία τὸν Δεκαπενταύγουστο. Ἡ «ἀποκατάσταση» ἦρθε τέσσερις μέρες ἀργότερα ὅταν ἀπὸ τὸ Φανάρι ἔγινε γνωστὸ ὅτι ἡ ἄδεια παραχωρήθηκε καὶ ἡ λειτουργία θὰ τελεστεῖ κανονικά. Οἱ τουρκικὲς ἀρχὲς εἶχαν ἀλλάξει γρήγορα τὴν ἀπόφασή τους.
Ἡ ἄρνηση ὀφειλόταν σὲ ἐπίσημη ἀπάντηση τοῦ τουρκικοῦ ὑπουργείου Πολιτισμοῦ. Πιθανοὶ λόγοι νὰ σχετίζονται μὲ τὴν αὐξανόμενη ἰσλαμιστικὴ καὶ ἐθνικιστικὴ τάση ποὺ ἔχει καλλιεργηθεῖ στὴν Τουρκία μετὰ τὸ πραξικόπημα τοῦ 2016. Εἶναι πιθανό, στὴν ἀλλαγὴ τῆς τουρκικῆς στάσης νὰ συνέβαλε καὶ ἡ πρόθεση τῆς Τουρκίας νὰ ὁμαλοποιήσει, ἔστω καὶ προσωρινά, τὶς ἑλληνοτουρκικὲς σχέσεις, θέλοντας νὰ ἀποφύγει πράξεις ποὺ θὰ τὴν ἐξέθεταν στὰ μάτια τῆς διεθνοῦς κοινῆς γνώμης τῶν ΗΠΑ καὶ τῆς ΕΕ.
Ὡστόσο ὅμως, ἡ στάση τῆς τουρκικῆς πλευρᾶς φαίνεται νὰ μὴν εἶναι θετικὴ ἀπέναντι στὴν προστασία τῶν χριστιανικῶν μνημείων ἂν κρίνουμε καὶ ἀπὸ τὴν πρόσφατη μετατροπὴ τῆς Μονῆς τῆς Χώρας σὲ τζαμί. Παρόλα αὐτά, σὲ κάθε Θεία Λειτουργία ποὺ τελεῖται στὴν Παναγία Σουμελᾶ, μὲ τὴν ἴδια συγκινησιακὴ φόρτιση συρρέουν χιλιάδες προσκυνητές, οἱ ὁποῖοι κατασκηνώνουν στὸ ὅρος Μελᾶ ἀπὸ τὸ προηγούμενο βράδυ, θέλοντας νὰ ζήσουν ἀπὸ πιὸ κοντὰ τὴν κατανυκτικὴ ἀτμόσφαιρα.
Ἡ πολιτικὴ τῆς Τουρκίας διαχρονικὰ ἀπέναντι στὰ ἑλληνικὰ Μνημεῖα, τόσο ἀρχαῖα ὅσο καὶ μεσαιωνικά, ἔχει περάσει ἀπὸ διάφορα «κύματα». Μετὰ τὸ 1922 ἡ γραμμὴ ἦταν "καταστροφὴ καὶ ἀπόκρυψη" καὶ αὐτὸ γιατί τὰ μνημεῖα κρατοῦσαν ζωντανὴ τὴν ἑλληνικὴ ἀνάμνηση καὶ τὶς ἑλληνικὲς ρίζες στὴν περιοχή. Ἔτσι, οἱ Μονὲς τοῦ Πόντου ἐγκαταλήφθηκαν στὰ χέρια καὶ τὶς ληστρικὲς ἐπιδρομὲς τῶν ληστῶν καὶ τοῦ χρόνου, μὲ ἀποτέλεσμα σημαντικὰ τμήματά τους νὰ καταρρεύσουν.
Ἡ πολιτικὴ τῆς Τουρκίας ἄρχισε νὰ ἀλλάζει ἀπὸ τὴ δεκαετία τοῦ 1980 καὶ ἀκόμη περισσότερο τὴ δεκαετία τοῦ 1990. Τότε ἦταν ἡ περίοδος κατὰ τὴν ὁποία αὐξήθηκε σημαντικὰ ὁ ἀριθμὸς τῶν ἐπισκεπτῶν ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα. Ἡ ἄφιξη χιλιάδων προσκυνητῶν μεταφράστηκε σὲ εὐπρόσδεκτο τουριστικὸ συνάλλαγμα.
Οἱ τουρκικὲς ἀρχὲς ἀντιλήφθηκαν ὅτι τὰ Μνημεῖα αὐτὰ θὰ μποροῦσαν νὰ ἀποτελέσουν πηγὲς τουριστικῆς ἀνάπτυξης γιὰ τὴν περιοχὴ καὶ μέσο εἰσροῆς οἰκονομικῆς ἀνάπτυξης καὶ εὐημερίας. Παράλληλα, ἐμφανίστηκε καὶ μιὰ νέα γενιὰ περισσότερο ἀνοιχτόμυαλη. Ἔτσι ἡ ἐπισκευὴ τῆς Μονῆς τῆς Παναγίας Σουμελᾶ, τῆς ὁποίας ἡ στέγη εἶχε καταρρεύσει καὶ εἶχε ὑποστεῖ μεγάλη φθορά, ἐντάχθηκε σὲ πρόγραμμα τῆς UNESCO.
Τὰ τελευταῖα χρόνια, ὡστόσο, δίνεται μία νέα μάχη: νὰ συλλεχθοῦν καὶ νὰ ἀξιοποιηθοῦν ὅλα τὰ -ἐκτὸς Μονῆς- κειμήλια ποὺ ἐδῶ καὶ δεκαετίες βρίσκονται σὲ ἀποθῆκες τῆς Ἁγίας Σοφίας στὴν Κωνσταντινούπολη, σὲ Μουσεῖα καὶ ἰδιωτικὲς συλλογές, ὥστε νὰ μπορέσουν νὰ ἐπανατοποθετηθοῦν στὸ φυσικό τους χῶρο, τὴ Μονὴ τῆς Παναγίας Σουμελᾶ, στὴν Τραπεζοῦντα.
Ἡ πρόταση αὐτὴ ἀπευθύνεται καὶ προσκαλεῖ καὶ τοὺς σύγχρονους πολιτικοὺς στὴν Ἑλλάδα καὶ τὴν Τουρκία νὰ συμβάλουν ὥστε νὰ ἀξιοποιηθοῦν ὅλα αὐτὰ τὰ ἱστορικὰ κειμήλια. Νὰ βγοῦν στὸ "φῶς" ἀπὸ τὰ σκοτεινὰ ὑπόγεια ποὺ γιὰ δεκαετίες παραμένουν κρυμμένα, καὶ νὰ ἐπιτραπεῖ νὰ τὰ μελετήσουν νέοι ἱστορικοὶ καὶ ἐρευνητές, προκειμένου νὰ ἀναδείξουν τὴν ἱστορία καὶ τὴν πολιτιστικὴ κληρονομιὰ τῆς μακραίωνης ἱστορίας τῶν αἰώνων τῆς Μονῆς Σουμελᾶ.
Στυλιανή Δράκου Ἐκπαιδευτικός
Τὸ ἐσωτερικὸ τῆς Μονῆς μετὰ τὶς ἐργασίες ἀνακαίνισης ποὺ διήρκησαν ἀπὸ τὸ 2015 ἕως τὸ 2020.
Φωτογραφικὸ ἀρχεῖο Στέφανου Τανιμανίδη.
Τὸ ἐξωτερικὸ τοῦ καθολικοῦ τῆς Μονῆς ποὺ βρίσκεται μέσα στὸν βράχο.
Φωτογραφικὸ ἀρχεῖο Στέφανου Τανιμανίδη.
Κατεστραμμένες ἁγιογραφίες ἀπὸ βανδαλισμοὺς στὸ ἐσωτερικὸ τῆς Μονῆς μετὰ τὴν πρόσφατη συντήρησή τους.
Φωτογραφικὸ ἀρχεῖο Στέφανου Τανιμανίδη.
Ἐρείπια τῆς Μονῆς Παναγίας Σουμελᾶ τοῦ ἱστορικοῦ Πόντου
Χορευτικὰ τμήματα ποντιακῶν συλλόγων, μπροστὰ σὲ χιλιάδες προσκυνητές, κατὰ τὸν ἑορτασμὸ τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου στὴν Παναγία Σουμελᾶ τῆς Τραπεζοῦντας. Φωτογραφικὸ ἀρχεῖο Στέφανου Τανιμανίδη.
Σύγχρονη περιφορά τῆς Ἁγίας Εἰκόνος
Ἡ Εἰκόνα τῆς Παναγίας Σουμελᾶ, ποὺ σύμφωνα μὲ τὴν παράδοση εἶναι ἔργο τοῦ Εὐαγγελιστῆ Λουκᾶ.
Σήμερα φυλάσσεται στὴ νέα Μονὴ τῆς Παναγίας Σουμελᾶ, στὸ Βέρμιο Ἠμαθίας.
Φωτογραφικὸ ἀρχεῖο Στέφανου Τανιμανίδη.
Βιβλιογραφία
https://www.trapezounta.gr/pontus/religion/churches-and-monasteries/405/
http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/5307/Istoria_G-Lykeiou_html-apli/
http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/5204/Istoria_G-Gymnasiou_html-empl/
http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/2758/Themata-Neoellinikis-Istorias_G-Lykeiou_html-apli/
https://www.versustravel.eu/article/323/to-thayma-tis-panagias-soumela
https://monastery.gr/panagia-soumela-i-istoria-tis-thaumatourgis-eikonas/
https://www.dogma.gr/diafora/panagia-soumela-i-ekpliktiki-istoria-tis-thavmatourgis-eikonas-2/107048/
https://www.vimaorthodoxias.gr/diethni-2/panagia-soymela-i-istoria-kai-i-paradosi-gia-tin-thaymatoyrgi-eikona/
https://www.proseyxi.com/paraklisi-eis-tin-panagia-tin-soumeliotissa/
https://www.kathimerini.gr/world/562548919/i-panagia-soymela-i-stasi-tis-toyrkias-kai-i-leitoyrgia-toy-dekapentaygoystoy/
