Δ’ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΣ ΙΕΡΑ ΣΥΝΑΞΙΣ ΚΛΗΡΙΚΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ Γ.Ο.Χ. ΕΛΛΑΔΟΣ
Το μυστήριο τῆς Ἱερᾶς Ἐξομολογήσεως Ὑπό τοῦ Θεοφιλεστάτου Ἐπισκόπου Χριστιανουπόλεως κ. Γρηγορίου.
Δ’ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΣ ΙΕΡΑ ΣΥΝΑΞΙΣ
ΚΛΗΡΙΚΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ Γ.Ο.Χ. ΕΛΛΑΔΟΣ
Το μυστήριο τῆς Ἱερᾶς Ἐξομολογήσεως
Ὑπό τοῦ Θεοφιλεστάτου Ἐπισκόπου Χριστιανουπόλεως κ. Γρηγορίου.
Μακαριώτατε, Σεβασμιώτατοι Ἅγιοι Ἀρχιερεῖς, ἀγαπητοί ἐν Χριστῷ ἀδελφοί καί
συλλειτουργοί, ἀρχικῶς θά ἤθελα νά ἀπευθύνω τίς θερμές μου εὐχαριστίες στήν Συνοδική
Ἐπιτροπή, στούς Σεβασμιωτάτους Πειραιῶς καί Σαλαμίνος κ. Γερόντιοι καί Ἀττικῆς καί Βοιωτίας κ.
Χρυσόστομο, πού μοῦ ἀνέθεσαν τήν παροῦσα εἰσήγηση με θέμα: «Τό μυστήριο τῆς Ἱερᾶς
Ἐξομολογήσεως», καθώς καί νά ὁμολογήσω ὅτι ἀποτελεῖ ἰδιαίτερη τιμή γιά μένα τό νά ὁμιλήσω σέ
αὐτήν ἐδῶ τήν ἐκλεκτή σύναξη.
Ἡ ἐπιθυμία πολλῶν ἐξ ἡμῶν νά συγκληθεῖ κάποτε ἱερατική σύναξη πραγματοποιείται σέ
αὐτό τό τριήμερο καί δίδεται ἡ εὐκαιρία ὄχι μόνο νά γνωριστοῦμε ἄλλά καί νά ἀνταλλάξουμε
ἀπόψεις σέ κοινά θέματα τά ὁποῖα ἀφοροῦν καί προβληματίζουν ὅλους μας. Θέλω νά πιστεύω ὅτι
ἡ σύναξη αὐτή θά εἶναι ἡ ἀπαρχή καί ἄλλων ὠφελίμων καί καρποφόρων συναντήσεων μέ στόχο
τήν βελτίωση τοῦ πνευματικοῦ καί ποιμαντικοῦ μας ἔργου, πρός δόξαν τοῦ Ἀρχιποιμένος Κυρίου
ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ.
Ζητώντας τόν φωτισμό τοῦ Θεοῦ, τήν εὐχή τοῦ Μακαριωτάτου καί τῶν Ἁγίων Συνοδικῶν,
θά προχωρήσω στήν ἀνάπτυξη τοῦ θέματός μας, τό ὁποῖο εἶναι τεράστιο σέ σημασία, διότι ἀφορᾶ
ἕνα ἀπό τά υποχρεωτικά μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας μας τό ὁποῖο ὁδηγεῖ στήν ψυχική μας σωτηρία.
Ὁ ὅρος ἱερά ἐξομολόγηση δέν ταυτίζεται μόνο μέ μιά τυπική ἐξαγόρευση τῆς ἁμαρτίας τήν
ὁποία διαπράξαμε, ἀλλά συνδέεται μέ τήν ὅλη ζωή τῆς μετανοίας πού εἶναι ἀναγκαία προϋπόθεση
τῆς σωτηρίας. Τό τονίζουμε αὐτό διότι μερικοί πιστεύουν ὅτι ἡ εξομολόγηση εἶναι απλῶς μία
καθηκοντολογική πράξη, λίγο πρίν ἀπό τήν Θεία Κοινωνία, ἡ ὁποία τούς καθιστᾶ ἀξίους νά
κοινωνήσουν τῶν Ἀχράντων Μυστηρίων. Ἐπίσης πολλοί θεωροῦν ὅτι πρέπει νά ἐξομολογούνται
διότι κατ’ αὐτόν τόν τρόπο καταπραΰνονται οἱ ὅποιες ἐνοχές καί τύψεις τῆς συνειδήσεως ἤ -το
χειρότερο – ἐξιλεώνεται ὁ Θεός. Βέβαια ἡ ἐξομολόγηση εἶναι ἕνα στάδιο πρός τήν σωτηρία μας· ἄν
ὅμως ἀποδεσμευθῆ ἀπό τήν ὅλη ἀτμόσφαιρα τῆς μετανοίας, δέν ἐπιδρᾶ ἀποτελεσματικά στήν
θεραπεία τῆς ψυχῆς τοῦ ἀνθρώπου.
Ἄν καί ἡ ἀνάπτυξη τοῦ θέματος ἀπαιτεῖ πολύν χρόνον – γι’ αυτό καί δέν εἶναι δυνατόν νά
ἐξαντληθεῖ σέ μιά μόνο εἰσήγηση – θα προσπαθήσω νά εἶμαι περιεκτικός καί σύντομος. Κατ’ ἀρχάς
εἶναι ἀναγκαῖο νά κάνουμε μία σύντομη ἱστορική ἀναφορά ἡ ὁποία θά μᾶς βοηθήσει καί στήν
περαιτέρω ἀνάλυση καθώς νά ἀναφέρουμε καί νά συγκρατήσουμε στήν μνήμη μας τέσσερα
βασικά σημεῖα στά ὁποῖα θα στηριχθοῦμε γιά νά ἀναπτύξουμε τό ὅλο θέμα: 1) ἁμαρτία, 2)
μετάνοια 3) ἐξομολόγηση 4) θεραπεία.
Στήν ἀρχαία Ἐκκλησία ἡ ἐξομολόγηση τῶν ἁμαρτημάτων γινόταν δημοσίως ἐνώπιον
πάντων, κατά τό παράδειγμα τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων: «πολλοί τῶν πεπιστευκότων ἤρχοντο
ἐξομολογούμενοι καί ἀναγγέλοντες τάς πράξεις αὐτῶν». Ἀργότερα ὅμως ὁ τρόπος τῆς
ἐξομολογήσεως ἄλλαξε, ἡ συνήθεια αὐτή καταργήθηκε καί ὡρίσθησαν πρεσβύτεροι ἐπί τῆς
μετανοίας, δηλ. οἱ πνευματικοί ἱερεῖς – πιθανώς ἀπό τόν γ’ αἰώνα μετά τήν ἐποχή τοῦ Δεκίου – ἐξ
ἀφορμῆς τοῦ ζητήματος τῶν πεπτωκότων, κατά τήν διάρκεια τῶν διωγμών ἐναντίον τῶν
Χριστιανῶν.
Στήν ἀρχαία Ἐκκλησία οἱ μετανοοῦντες – ἐξομολογούμενοι κατετάσσοντο ἀναλόγως τῶν
ἁμαρτημάτων τους σέ τέσσερα πολυχρόνια στάδια μετανοίας: α) Τῶν προσκλαιόντων.
Ὀνομάζονταν ἔτσι ἐπειδή ἔμεναν κατά τήν διάρκεια τῆς Θ. Λειτουργίας ἐκτός τοῦ ναοῦ, στήν
αὐλή. β) Των ἀκροωμένων, οἱ ὁποῖοι παρέμεναν στόν νάρθηκα μαζί μέ τούς κατηχουμένους γ)
Τῶν ὑποπιπτόντων, οἱ ὁποῖοι ἔμεναν ἐντός τοῦ ναοῦ γονυκλινεῖς και δακρύοντες καί
ἀποχωροῦσαν ἐκτός τοῦ ναοῦ μαζί μέ τούς ἀκροωμένους καί τούς κατηχουμένους καί δ) Τῶν
συνισταμένων οἱ ὁποῖοι παρέμεναν ἐντός τοῦ ναού μαζί μέ τούς πιστούς.
Κάθε στάδιο διαρκοῦσε ἀπό ἕνα ἕως τρία ἔτη. Ἡ μείωση τοῦ χρόνου ἐξηρτᾶτο ἀπό τήν
εἰλικρινῆ μετάνοια τοῦ πιστοῦ πού τήν ἀξιολογοῦσε ὁ Ἐπίσκοπος, ὁ ὁποῖος καί ἐνέκρινε τήν
μετάβαση στό ἀμέσως ἑπόμενο στάδιο. Μετά τήν ὁλοκλήρωση ὅλων τῶν σταδίων, ὁ Ἐπίσκοπος
παρεῖχε τήν πλήρη ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν μέ συγχωρητική εὐχή, διότι ἤδη μέ τήν
πραγματοποιηθεῖσα μετάνοια ὁ πιστός ἦταν δεκτικός τῆς Χάριτος τοῦ Θεοῦ. Σέ αὐτό τό σημεῖο
τελούνταν καί τό μυστήριο τῆς μετανοίας ἀποκλειστικῶς καί μόνο ἀπό τόν Ἐπίσκοπο. Σήμερα τό
μυστήριο τῆς μετανοίας ἤ ἐξομολογήσεως τελείται καί ἀπό τούς πρεσβυτέρους, οἱ ὁποῖοι ἔχουν
εἰδικό ἐνταλτήριο ἀπό τόν Ἐπίσκοπό τους, προκειμένου νά τελέσουν τό μυστήριο αυτό.
1. Ἁμαρτία
Στήν ἀρχαία ἑλληνική γλώσσα ἡ λέξη ἁμαρτία προέρχεται ἀπό τό ρῆμα ἁμαρτάνω δηλαδή
ἀστοχῶ, ἀποτυγχάνω στό σκοπό μου καί σημαίνει ἀποτυχία στό στόχο μου, σφάλμα. Σήμερα,
ἐκτός ἀπό τήν θεολογική σημασία, ἡ ἕννοια τῆς ἁμαρτίας ἔχει ἀρκετές ἑρμηνεῖες ἀντίθετες πρός
αὐτήν τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, οἱ ὁποῖες δυστυχῶς ἔχουν ἐπηρεάσει πολλούς λόγω τῆς
ἐλλείψεως μιᾶς καταλλήλου ποιμαντικῆς μέριμνας. Μία σύντομη ἀναφορά στίς λανθασμένες
ἀντιλήψεις πού ἀλλοιώνουν τήν ἔννοια τῆς ἁμαρτίας, σύμφωνα μέ τήν ὀρθόδοξη θεολογία, θά μᾶς
δώσει τήν δυνατότητα νά προχωρήσουμε στήν οὐσία τοῦ θέματος.
α) Ἡ νομική ἀντίληψη. Σύμφωνα μέ αὐτήν, ἁμαρτία εἶναι ἁπλῶς ἡ παράβαση μιᾶς ἐντολῆς
τοῦ Θεοῦ. Ὁ ἄνθρωπος ἀντιλαμβάνεται τόν Θεό ὡς δικαστή ὁ ὁποῖος εἶναι θυμωμένος καί
ἐξοργισμένος γιά τήν παράβαση τῆς ἐντολῆς Του καί ἐπιδιώκει τήν ἐξιλέωση τῆς θείας δικαιοσύνης
καί τῆς ὁργῆς τοῦ Θεοῦ. Ἡ ἀντίληψη αὐτή στηρίζεται στήν φράγκικη θεολογία καί στά πρότυπα
τῶν Δυτικῶν.
β) Ἡ φιλοσοφική ἀντίληψη. Σύμφωνα μέ αὐτήν ἁμαρτία εἶναι ἡ αποτυχία τοῦ ἀνθρώπου νά
συνδεθῆ μέ τά πρότυπα καί τίς ἰδέες τοῦ Πλάτωνα. Κατά τόν φιλόσοφο, ὑπάρχουν οἱ ἰδέες οἱ
ὁποῖες εἶναι αὐθυπόστατες, ὑφίστανται καθ’ ἑαυτές, ἐνῶ ὅλος ο κόσμος εἶναι ἀντίγραφο ἤ πτώση
ἀπό τίς ἰδέες αὐτές. Ἔτσι, ἡ πτώση ἀπό τά πρότυπα ἤ τίς ἰδέες τοῦ Πλάτωνα θεωρεῖται ἁμαρτία.
Καί αὐτή ἡ ἀντίληψη φυσικά δέν εἶναι ὀρθόδοξη.
γ) Ἡ κοινωνική ἀντίληψη. Σύμφωνα μέ αὐτήν ἁμαρτία εἶναι ἡ διατάραξη τῶν κοινωνικῶν
σχέσεων τοῦ ἀνθρώπου, δηλαδή μία λανθασμένη ἐνέργεια στόν κοινωνικό χῶρο ὁδηγεῖ τόν
ἄνθρωπο σέ ἐνοχή, σέ ἀδιέξοδο, σέ ἀπελπισία.
δ) Ἡ ψυχολογική ἀντίληψη. Σύμφωνα μέ αὐτήν ὁ ἄνθρωπος ἀντιλαμβάνεται τήν ἁμαρτία
ὡς προσωπική ἐνοχή πού συνδέεται μέ τήν διατάραξη τῆς ψυχικῆς ἱσορροπίας.
Σύμφωνα μέ τούς Ἁγίους Πατέρες, ἁμαρτία εἶναι ἡ ἀπομάκρυνση τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τόν
Θεό, ἡ στέρηση τῆς δόξης ἥ τῆς θέας τοῦ Θεοῦ, ὁ σκοτασμός του νοός. Εἶναι γνωστή σέ ὅλους
μας ἡ ἱστορία πού περιγράφει τό βιβλίο τῆς Γενέσεως σχετικά μέ τούς πρωτοπλάστους. Ὁ Ἀδάμ
καί ἡ Εὔα δέν τήρησαν τήν ἐντολή τοῦ Θεοῦ καί ὑπέστησαν ἀρχικῶς τόν πνευματικό θάνατο. Ὁ
πνευματικός θάνατος εἶναι ὁ χωρισμός τῆς ψυχῆς τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τόν Θεό καί αὐτός ὁ
χωρισμός σημαίνει στέρηση τῆς δόξης καί τῆς θέας τοῦ Θεοῦ, σκοτασμό τοῦ νοός.
Ἡ ζωή τῆς ψυχῆς εἶναι ἡ Χάρις τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί ἡ ζωή τοῦ σώματος εἶναι ἡ ψυχή. Ὅταν ἡ ψυχή
ἀπωλέσει τήν χάρη τοῦ Θεοῦ, τότε νεκρώνεται, δέν φωτίζεται, δέν βλέπει. Οἱ δυνάμεις τῆς ψυχῆς
καί τοῦ σώματος διασπῶνται, ἡ ἁρμονία μεταξύ σώματος καί ψυχῆς χάνεται καί τότε παρατηρεῖται
τό φαινόμενο ἄλλο νά θέλει ἡ ψυχή καί ἄλλα το σῶμα. Ἀπό ἐκείνη τήν στιγμή ἀρχίζει νά ἁμαρτάνει
ὁ ἄνθρωπος, διότι πλέον δέν βλέπει τόν Θεόν τόν ἄκτιστον ἀλλά μόνον τήν φύση καί τά κτιστά.
Μερικά χωρία τῶν Ἁγίων Πατέρων θά μᾶς βοηθήσουν νά γίνουμε σαφέστεροι.
Ὁ Μ. Βασίλειος λέγει τό ἑξῆς: «Θεοῦ γάρ ἀλλοτρίωσις καί ἀποστροφή καί τῶν γεένη προσδοκωμένων
κολάσεων ἀφορητότερον ἐστί καί βαρύτερον τῷ παθόντι, ὡς ὀφθαλμῷ φωτός στέρησις, κἄν μή
ὀδύνη προσῇ καί τῷ ζώῳ τοῦ ζῆν». Ἡ ἁμαρτία ὁδηγεῖ τόν ἄνθρωπο σἐ μία στέρηση τοῦ Θεοῦ,
ὅπως στόν ὀφθαλμό δημιουργεῖ σκοτασμό ἡ στέρηση τοῦ φωτός. Ἔτσι, ἁμαρτία κατά τόν Μ.
Βασίλειο εἶναι ἡ στέρηση τοῦ Θεοῦ.
Σέ ἕνα ἄλλο σημεῖο ὁ Ἅγιος Συμεών ὁ Νέος Θεολόγος γράφει: «Τώρα ὅμως διακατεχόμεθα
τόσο ἔντονα ἀπό τά πάθη καί εὐρισκόμεθα σέ τόσο μεγάλη σκότωση καί ἄγνοια, διότι οὐτε σέ
ποιά κατάσταση εἴμεθα αἰσθανόμεθα οὔτε ὅτι κακῶς πράττουμε συνειδητοποιοῦμε». Ἑπομένως,
κατά τόν Ἅγιο Συμεών, ἁμαρτία εἶναι σκότωση καί ἄγνοια τοῦ Θεοῦ.
Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς μιλώντας γιά τήν ἁμαρτία λέγει: «Ἔχουμε στερηθεῖ τήν
συναναστροφή μέ τόν Θεό πρόσωπο πρός πρόσωπο, τήν συντροφιά μέ τούς ἀγγέλους Του καί
τήν αἰώνιο ζωή» καί ὁλοκληρώνει «ποιός, ἐνῶ γνωρίζει τήν στέρηση τοῦ Θεοῦ, δέν πενθεῖ;».
Επομένως ἡ ἁμαρτία εἶναι στέρηση τῆς αἰωνίου ζωῆς, δηλ. στέρηση τῆς ἀκτίστου δόξης τοῦ
Θεοῦ.
Ἡ ἀπομάκρυνση τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τόν Θεό εἶναι ὁ σκοτασμός τοῦ νοός. «Νοῦς ἀποστάς
τοῦ Θεοῦἤ δαιμονιώδης γίνεται ἤκτηνώδης» λέγει ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος ἐνῶ ὁ Ἄγιος
Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς ὑπογραμμίζει τά ἀκόλουθα «ὁἄνθρωπος ὁὁποῖος ἔχει δημιουργηθεῖἀπό τόν
Θεό βασιλιάς καί αὐτοκράτωρ τῶν παθῶν, ὅπου θελχθῆἀπό αὐτές ὁδηγεῖται σέ ἄτοπεςε καί
ἔκτοπες πράξεις». Ἑπομένως ἁμαρτία στήν πραγματικόπτητα εἶναι ἡ πτώση, ἡ απομάκρυνση ἀπό
τόν Θεό, ἡ νέκρωση, ὁ σκοτασμός καί ἡ αἰχμαλωσία τοῦ νοῦ.
Πρίν ὁλοκληρώσουμε τήν πρώτη ἐνότητα περί τῆς έννοίας τῆς ἁμαρτίας καλό θά ἦταν νά
ἀναφέρουμε τό κεφαλαιῶδες θέμα: Ἁμαρτία καί ἄνθρωπος.
Ὅπως προαναφέραμε, μετά τήν πτώση του ὁ ἄνθρωπος διεσπάσθη ψυχικά καί σωματικά·
ἄλλα ἐπιθυμεῖ ἡ ψυχή καί ἄλλα τό σῶμα. Πρίν τήν πτώση του, δέν εἶχε λογισμούς. Οἱ λογισμοί, οἱ
σκέψεις, οἱ φαντασίες εἶναι μεταπτωτική συμπεριφορά καί ὀφείλεται στό ὅτι ὁ ἄνθρωπος δέν
βλέπει πιά τόν Θεό μέ τούς νοερούς ὀφθαλμούς. Ἡ ἁμαρτία συλλαμβάνεται στόν ἀνθρώπινο νού
μέ τόν λογισμό, καλλλιεργεῖται μέ σκέψεις, δημιουργεῖ φαντασιώσεις καί γεννάται στόν ἄνθρωπο
πλέον ἡ ἐπιθυμία νά διαπράξει σωματικά ὅ,τι διέπραξε μέ τόν νοῦ. Εἶναι χαρακτηριστικό τό χωρίο
τῆς Κ.Δ. ὅπου λέγει ὁ Χριστός: «πᾶς ὁ βλέπων γυναίκα πρός τό ἐπιθυμήσαι αὐτήν ἤδη ἐμοίχευσεν
αὐτήν ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτοῦ».
Ἡ ἁμαρτία συλλαμβάνεται εἴτε ἀπό ἕνα ἐξωτερικό ἐρέθισμα εἴτε
γεννᾶται ἀπό τήν φύση τοῦ ἀνθρώπου εἴτε προκαλεῖται ἐκ τοῦ διαβόλου. Ἄν ὁ ἄνθρωπος δέν
κατορθώσει νά ἐκδιώξει τόν ἀκάθαρτο λογισμό, ἡ λογική του ἀμβλύνεται, ἡ ἐπιθυμία του
αὐξάνεται καί ἡ ὁρμή του νά ἱκανοποιήσει τήν ἁμαρτία γίνεται δυσβάστακτη. Ὅπως
ἀντιλαμβανόμαστε λοιπόν, ὅλα τά σωματικά ἁμαρτήματα εἶναι ἀποτέλεσμα μιἀς ἀρρωστημένης
ἐσωτερικής διεργασίας.
Ὑπάρχουν κατηγορίες ἁμαρτημάτων μέ τήν ἀντίστοιχη παθολογία τους. Αὐτό εἶναι ἕνα
κεφαλαιῶδες θέμα τό ὁποῖο ἁπλῶς ἑμεῖς σήμερα θίγουμε. Σέ μία μελλοντική ἱερατική σύναξη
μποροῦν νά ἀναλυθούν καί νά συζητηθοῦν τά αἴτια τῆς ἁμαρτίας, τό πῶς φτάνει ὁ ἄνθρωπος στήν
ἁμαρτία, οἱ κατηγορίες τῶν ἁμαρτημάτων καί ἡ παθολογία τους.
2. Μετάνοια
Ὁ ἄνθρωπος, μετά τήν διάπραξη τῆς ἁμαρτίας ἀπομονώνεται κοινωνικά καί ψυχολογικά,
νιώθει ἐνοχές, συναισθάνεται τό σφάλμα του καί αἰθάνεται τήν ἀνάγκη νά τό ἐπανορθώσει, νά τό
θεραπεύσει, ἐκφράζοντας μετάνοια. Ἐδῶ ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μέ τό θεραπευτικό της ἔργο
ἔρχεται καί ἀγκαλιάζει τόν μετανοοῦντα πιστό μἐ ὅλα αὐτά τά μεταπτωτικά συμπτώματά του,
χωρίς νά ἀπομονώνει τό καθένα ἀπό αὐτά ξεχωριστά. Πολλοί ὅμως ἀπό τούς μετανοοῦντες
πιστούς ἐκφράζουν μετάνοια ἡ ὁποία πολλές φορές στηρίζεται σέ λανθασμένες ἀντιλήψεις.
Πιστεύουν δηλαδή ὅτι γιά νά θεραπευθοῦν ἀπό μία κακή πράξη πρέπει νά κάνουν μία καλή πράξη,
γιά νά ἐξιλεωθοῦν ἀπό τήν ὀργή του Θεοῦ καί νά ἀποφύγουν τήν τιμωρία Του.
Αὐτό βεβαίως εἶναι λάθος, διότι μέ τόν τρόπο αὐτό δέν ἀναζητοῦν τά αἴτια πού προκάλεσαν τήν ἁμαρτία καί
ἑπομένως εἶναι ἀδύνατον νά ὁδηγηθοῦν στήν ὀρθή θεραπεία. Ἄλλοι πιστεύουν ὅτι μετάνοια, στήν
περίπτωση πού διαταραχθοῦν οἱ διαπροσωπικές σχέσεις μέ τούς συνανθρώπους, εἶναι ἡ ἁπλή
ἐπανόρθωση τῶν σχέσεων καί ἡ ἀποκατάσταση τῆς ἀρχικῆς ἐπικοινωνίας μεταξύ των. Ἄλλοι
θέτουν ὡς προϋπόθεση γιά τήν μετάνοιά τους, τήν μετάνοια τοῦ ἄλλου. Λένε δηλαδή, ἄν
μετανοήσει ἤ ἄν ἀλλάξει ὁ ἄλλος, τότε θά μετανοήσω ἤ θά ἀλλάξω καί ἐγώ. Καί οἱ δύο
περιπτώσεις εἶναι λανθασμένες. Διότι στήν μέν πρώτη ἀποκαθίσταται μία ἐσωτερική ἰσορροπία
διαπροσωπικῶν σχέσεων στήν δέ δεύτερη συμβαίνει τό ἴδιο, μέ τήν διαφορά ὅτι ὁ ἕνας περιμένει
τήν πρωτοβουλία τοῦ ἄλλου.
Στήν Ὀρθόδοξη Παράδοση μετάνοια σημαίνει μεταστροφή καί πορεία. Μεταστροφή
σημαίνει ἀλλαγή πορείας ἀπό τόν κόσμο τῆς ἁμαρτίας στόν κόσμο τῆς ἁγιότητος, ἐγκατάλειψη
μεταμόρφωση τοῦ κακού ἑαυτού μας, γενναία ἀπόφαση τοῦ μή ἁμαρτάνειν. Πορεία σημαίνει τήν
ἐν Χριστῷ ζωή καί ἐπικοινωνία μέ τά μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας, τήν ἐφαρμογή τῆς ασκήσεως
δηλαδή, νηστεία, ἀγρυπνία, προσευχή, τήρηση τῶν εντολῶν τοῦ Εὐαγγελίου, καλλιέργεια ἀρετῶν.
Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς λέγει ὅτι εἶναι ἀνδρεῖο νά κατορθώσει κανείς τήν μετάνοια
«Διότι ἀδελφοί, εἶναι ἀνδρεῖο κατά τήν ψυχή, τό νά κατορθώσει κανείς, ἀφοῦἐπιάσθηκε στίς
παγίδες τοῦἐχθροῦ καί ἔπεσε στούς βρόχους τῆς ἁμαρτίας, νά διαφύγει μέ τήν μετάνοια».
Ἐνῶ ὁ Ἄγιος Ἰσίδωρος ὁ Πηλουσιώτης λέγει: «ὄτι γιά τήν θεραπεία τῶν νοσημάτων
περισσότερο ἀπό τόν γιατρό συντελεῖἡ προαίρεση τοῦἀσθενοῦς».
Ἀπό τά δύο ἀνωτέρω χωρία κατανοοῦμε ὅτι ἡ μετάνοια δέν εἶναι ἁπλό πράγμα. Χρειάζεται
τόλμη, γενναιότητα καί δυνατή προαίρεση ἡ ὁποία συντελεῖ τά μέγιστα στήν θεραπεία. Στό
ἑπόμενο χωρίο τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ θά δοῦμε ὅτι συντελεῖ στήν θεραπεία ὅχι μόνο ἡ
καλή προαίρεση ἀλλά καί ἡ ἀποχή ἀπό τήν ἁμαρτία. Ὁ κύριος ἀντίπαλος τοῦ μετανοοῦντος θά
εἶναι ὁ κακός του ἑαυτός, τό ἁμαρτωλό του παρελθόν γι’ αὐτό καί ὁ ἁμαρτωλός μόνο μέ τήν Χάρη
τοῦ Θεοῦ μπορεῖ νά ὁδηγηθεῖ στήν σωτηρία του.
«Ὁἄνθρωπος πού μετανοεῖ μέ τήν ψυχή του διά μέν τῆς ἀγαθῆς προαιρέσεως καί τῆς
ἀποχής ἀπό τήν ἁμαρτία φθάνει πρός τόν Θεό ἀπό τήν κακή ὅμως συνήθεια καί τίς προλήψεις
τυραννούμενος νοερὠς, ἀπέχει ακόμη πολύ ἀπό τόν Θεό καί ἄν πρόκειται νά σωθεῖ, χρειάζεται
μεγάλη ἐκ τῶν ἄνω εὐσπλαχνία καί βοήθεια».
Ὁ ἴδιος ὁ Ἄγιος ἀναφέρει «τήν αὐτοκριτική, τήν ἐξομολόγηση τῶν προηγουμένων ἁμαρτιῶν,
τήν ὑπόσχεση ἀποχῆς ἀπό τά κακά στό μέλλον καί τήν δέηση πρός τόν Θεό», δηλαδή κατά τόν
Ἅγιο ἡ μετάνοια ἔχει τέσσερα στάδια: α) τήν αὐτοκριτική πού σημαίνει ἀναγνώριση τῶν
πεπραγμένων ἁμαρτιῶν, β) τήν ἐξομολόγηση ὅλων τῶν ἁμαρτιῶν γ) τήν ἀποχή ἀπό τήν ἀμαρτία,
δηλαδή νά μήν ἐπαναλαμβάνεις τίς ἴδιες ἁμαρτίες δ) τήν δέηση πρός τόν Θεό. Ἀπό ὅλα αὐτά
ἀντιλαμβανόμαστε ὅτι πρέπει νά ἐπικαλούμεθα τήν βοήθεια τοῦ Θεοῦ σέ ὁποιοδήποτε στάδιο τῆς
μετανοίας καί ἄν βρισκόμαστε.
Ὁ Ἅγιος Συμεών ὁ Νέος Θεολόγος λέγει: «μετάνοια θύρα ἐστί ἐξάγουσα ἀπό τοῦ σκότους
καί εἰσάγουσα εἰς τό φῶς», ἐνῶ ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος λέγει ὅτι «ἡ ζωή τῶν σωζομένων
δέν εἶναι τίποτε ἄλλο παρά μετάνοια καί θεοφιλής βίος». Ἀπό τά προαναφερθέντα χωρία
συμπεραίνουμε ὅτι ἡ μετάνοια βγάζει τόν ἄνθρωπο ἀπό τό σκοτάδι καί τόν εἰσάγει στό φῶς καί
αὐτή ἡ μετάνοια πρέπει νά εἶναι βίωμα καθημερινό, θεοφιλής βίος, ὅπως λέγει ὁ Ἅγιος.
Στο σημεῖο αὐτό κρίνεται ἀπαραίτητη ἡ ἐξῆς διευκρίνιση: Τό ἀποτέλεσμα τῆς μετανοίας
εἶναι ἡ ἀποκατάσταση τοῦ ἀνθρώπου, ἡ επιστροφή στήν προηγούμενη δόξα, ἑπομένως καί ἡ
θεραπεία του. Πρίν ἀπό τό ἐπιθυμητό ἀποτέλεσμα ἀπαιτεῖται χρόνος (ἔτσι ἐξηγεῖται ἡ πολύχρονη
παραμονή τῶν κατηχουμένων καί τῶν πεπτωκότων στήν πρωτοχριστιανική εποχή) μεγάλος
ἀγώνας, δυνατή καί ἄκαμπτη προαίρεση. Ἡ μετάνοια δέν εἶναι μία συγχωρητική εὐχή μέ τήν ὁποία
ὅλα ἐξ αἴφνης, μέ ἕνα μαγικό τρόπο, ἀποκαθίστανται ἀλλά διαδικασία, σκοπός και ἀγώνας μιᾶς
ζωῆς.
3. Εξομολόγηση
Ἡ μετάνοια μπορεῖ νά ταυτίζεται μέ τήν ἐξομολόγηση σέ μερικά κείμενα τῶν Ἁγίων
Πατέρων, διαφέρει ὅμως στό ἐξῆς σημεῖο. Ἠ ἐξομολόγηση εἶναι ἡ συνέχεια τῆς μετανοίας. Μέσω
αὐτῆς δίδεται ἡ βοήθεια τοῦ πνευματικοῦ πατρός καί ἀναπτύσσεται ἡ ὅλη θεραπευτική τέχνη τῆς
ὀρθοδόξου θεολογίας. Στό μυστήριο τῆς ἐξομολογήσεως μετέχει ὁ πιστός πού θέλει νά καθαρθῆ, ὁ
πνευματικός ὁ ὁποῖος κατευθύνει τόν πιστό ἀπλανῶς πρός τήν σωτηρία του καί πάντοτε ἐνεργεῖ
μυστικῶς ἡ Χάρις τοῦ Παναγίου Πνεύματος. Σέ αυτήν τήν ἐνότητα θά ἐπιμείνουμε σέ δύο βασικά
σημεῖα. Ἀφ’ ἑνός στό πῶς πρέπει νά ἐξομολογεῖται ὁ πιστός καί ἀφ’ ἑτέρου ποιές προϋποθέσεις καί
ποιά προσόντα ἀπαιτοῦνται γιά νά εἶναι κάποιος πνευματικός.
Ἡ ἀξία τῆς ἐξομολογήσεως ἔχει ἐπισημανθῆ ἀπό τήν σύγχρονη ψυχολογία καί ψυχιατρική.
Εἶναι πολύ βασικό γιά τόν ἄνθρωπο νά ἐξωτερικεύει τά συναισθήματά του, τά προβλήματά του, τά
λάθη του καί νά μήν κλείνεται στόν ἑαυτόν του. Ὅταν ὁ ἄνθρωπος ξέρει νά ἀνοίγεται στόν Θεό
διά τοῦ πνευματικοῦ, μπορεῖ νά ἀποφύγει πολλά ψυχικά νοσήματα καί αὐτήν ἀκόμα τήν τρέλλα.
Ἡ ἐξομολόγηση φαινομενικά εἶναι δύσκολη. Αὐτήν τήν δυσκολία τήν παρουσιάζει ὁ
διάβολος πού προσπαθεῖ νά πείσει τόν πιστό νά μήν ἐξομολογηθῆ. Ἐπινοεῖ δικαιολογίες ὅπως ὅτι
δέν εἶναι ἡ ὥρα ἀκόμα, ὐπάρχει χρόνος· δίνει τήν ψευδαίσθηση ὅτι ὁ συνάνθρωπός μας πάντα
φταίει καί ὄχι ἐμεῖς, δημιουργεῖ τό συναίσθημα τῆς ντροπῆς.
Ὁ διάβολος πετυχαίνει τό ἔργο του στηριζόμενος στήν λογική καί στά πάθη τοῦ ἀνθρώπου πού χρήζουν θεραπείας.
Ὁ πιστός ἀρχικῶς πρέπει νά ξεπεράσει τά ἐμπόδια αὐτά μέ σύνεση καί ἀνδρεία πνευματική. Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ
Σιναΐτης λέγει: «γύμνου γύμνου σόν μώλωπα τῷἰατρῷ» δηλαδή χρειάζεται ὁ ἁμαρτωλός νά
ἀπογυμνώσει καί νά ἀποκαλύψει τό τραῦμα στόν ἰατρό – πνευματικό καί νά πεῖ ταπεινά: «ἐμόν τό
τραῦμα, Πάτερ, ἐμή ἡ πληγή· ἐξ οἰκείας ραθυμίας καί οὐκ ἐξ ἐτέρου προσγινομένη· οὐδείς ταύτης
αἴτιος· οὐκ ἄνθρωπος, οὐ πνεῦμα, οὐ σῶμα, οὐ τί ἕτερον, ἀλλ’ ἡἐμή ἀμέλεια». Εἶναι φυσικό νά
αἰσθάνεται κανείς ντροπή ὅταν πρόκειται νά ἀποκαλύψει τό τραῦμα του. Πρέπει ὅμως νά τήν
ὑπερνικήσει διότι ἀμέσως μετά τήν ἐξαγόρευση, δηλαδή τήν φανέρωση ὅλων τῶν ἀνομιῶν,
ἔρχεται ἡ γαλήνη, ἡ ἡσυχία, στήν ψυχή τοῦ ἐξομολογουμένου. Αὐτό εἶναι καί τό βασικό βῆμα πού
πρέπει νά γίνει, διότι ἔτσι μόνο ἐπενεργεῖ ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ γιά νά γαληνέψει τήν ἐσωτερική
ταραχή τοῦ ἁμαρτήσαντος πιστοῦ.
Ὁ Ἅγιος Διάδοχος Φωτικῆς λέγει: «ἀδιαλείπτως τῇ αἰσθήσει τῆς ἐξομολογήσεως». Αὐτό
σημαίνει ὅτι κατά τήν διάρκεια τῆς ἐξομολογήσεως θά πρέπει νά προσέχει ὁ πιστός μήπως
ἐξαπατηθῆ ἡ συνείδησή του ὅτι ἐξομολογεῖται καθαρῶς. Ἐπίσης ὁ Ἄγιος Ἰωάννης ὁ Σιναΐτης λέγει
ὅτι στήν συμπεριφορά, στήν ὄψη καί στούς λογισμούς πρέπει νά ὁμοιάζει μέ κατάδικο· ἄν εἶναι
δυνατόν καί δάκρυα νά χύνει στά πόδια τοῦ πνευματικοῦ. Ὀ ἴδιος Ἅγιος καταθέτει ὅτι εἶδε
ἐξομολογουμένους πού με ὄψη δακρυσμένη, μέ κραυγές ἀπελπισίας καί ἱκεσίας καταπράϋναν τόν
δικαστή «θυμόν αὐτοῦ εἰς εὐσπλαχνίαν».
Ὁ Ἅγιος Διάδοχος Φωτικής σέ ἄλλο σημεῖο λέγει ὅτι πρέπει νά ἐξομολογούμεθα καί τά ἁκούσια ἁμαρτήματα
καί ὅτι δέν ἀρκεῖ μόνο ἡ ἐξομολόγηση ἀλλά ἀπαιτεῖται κατόπιν διαρκής ἀγώνας ἕως ὅτου ὁ μετανοών
ἀποκτήσει τήν ἐσωτερική πληροφορία ὅτι τά ἁμαρτήματά του συγχωρέθηκαν «ἅχρις οὗ πληροφορηθῆἡ συνείδησις
ἡμῶν ἐν δακρύῳἀγάπης περί τῆς τούτων ἀφέσεως». Αὐτό εἶναι πολύ σημαντικό διότι τελικά ἡ ἄφεση τῶν
ἁμαρτιῶν πραγματοποιεῖται ἀπό τόν Θεό, ὅταν ἡ ἐξομολόγηση εἶναι εἰλικρινής και ἡ απόφαση νά
μήν ξαναμαρτήσει ὁ πιστός, σταθερή. Ἑπομένως δέν ἁρκεῖ μόνο ἡ συγχωρητική εὐχή. Ἡ Χάρις τοῦ
Θεοῦ θά δοθῆ πλουσιοπάροχα καί μέ ἀνέκφραστο καί μυστηριακό τρόπο στόν πιστό μέσω τῆς
ἱερᾶς ἐξομολογήσεως καί θά τόν μεταμορφώσει ψυχικά καί σωματικά. Ἀρκεῖ ἡ ἐξομολόγηση νά
γίνεται μέ εἰλικρίνεια. Ὁ πιστός δηλαδή νά φανερώνει ὅλα του τά ψυχικά τραύματα, νά ὑπερνικᾶ
τή ντροπή του καί ὅλες του τίς ἀδυναμίες καί νά ἀντιμετωπίζει τίς μεθοδεῖες τοῦ διαβόλου, μέ
τήν ἀπόφαση νά ἀλλάξει τρόπο ζωῆς.
Τό ἔργο τῆς ἱερᾶς ἐξομολογήσεως ἀπαιτεῖ ὄχι μόνο εἰλικρινῆ μετάνοια ἀπό τήν πλευρά τοῦ
ἐξομολογουμένου ἀλλά καί ἄξιον καί ἱκανό πνευματικό θεραπευτή ψυχῶν. Δυστυχῶς, συχνά
συμβαίνει, ἐνῶ οἱ πιστοί ἔχουν προθυμία και θέληση νά ζήσουν ἐν Χριστῶ, τελικῶς νά ἐπέρχεται
πνευματικός μαρασμός διότι δέν βρίσκεται κατάλληλος πνευματικός.
Μακαριώτατε, Σεβασμιώτατοι, σεβαστοί πατέρες, σχετικά μέ τίς προϋποθέσεις καί τά
βασικά προσόντα πού πρέπει νά ἔχει ὁ ὑποψήφιος πνευματικός καθοδηγητής ψυχῶν, ἄς
ἀκούσουμε τί ἀκριβῶς λέγει ὁ Ἄγιος Γρηγόριοις ὁ Θεολόγος στόν δεύτερο θεολογικό του λόγο περί
τῆς Ἱερωσύνης. Κατ’ αὐτόν τόν τρόπο, ἀφ’ ἑνός θά ἀποφύγω καί ἐγώ τίς ἀπό καθέδρας
συμβουλές, ὡς Ἐπίσκοπος, καί ἀφ’ ἑτέρου θά νιώθω ὅτι ἁπλῶς μεταφέρω, ὡς μαγνητόφωνο, λόγια
τοῦ Ἁγίου, πού ἀφοροῦν ὅλους μας.
Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος λέγει ὅτι ὁ Χριστός εἶναι ὁ ἰατρός τοῦ ἀνθρώπου. Ὅλη ἡ
Θεία Οἰκονομία, τό σωτηριολογικό ἔργο τοῦ Χριστοῦ, ἡ ὑποστακτική ἕνωση, τά Πάθη, ἡ
Ἀνάσταση, ἀποβλέπουν στήν θεραπεία τοῦ ἀνθρώπου. Ὁ Χριστός εἶναι ὁ Θεραπευτής, εἶναι τό
ισχυρότερο φάρμακο πού θεραπεύει τίς πνευματικές ἀσθένειες τοῦ ἀνθρώπου. Ἡ συνέχιση τοῦ
ἔργου τοῦ Χριστοῦ εἶναι ἡ Ἱερωσύνη καί αὐτή εἶναι ἡ μεγάλη μας εὐθύνη ἐνώπιον Θεοῦ καί
ἀνθρώπων. Νά συνεχίσουμε τό ἔργο τοῦ Χριστοῦ ὡς θεραπευτές καί ἰατροί ψυχῶν παρά ὡς
δικαστές ἥ πρωταγωνιστές σέ μιά κούρσα ἔπαρσης καί ἐγωισμοῦ. «Ἐμείς πρέπει νά ὑπερέχουμε
περισσότερο ὡς πρός τήν ἁρετή παρά ὡς πρός τό ἀξίωμα», ὅπως λέγει ὁ Ἅγιος. Παράλληλα πρέπει
νά συγκρίνουμε τόν ἑαυτό μας μέ τόν πλησίον ὅχι ὡς πρός τίς ἀρετές του ἤ ὡς πρός τά
ἁμαρτήματά του ἀλλά ὡς πρός τήν ἐφαρμογή τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ. Κάθε φορά πού
καλλιεργοῦμε μία ἀρετή νά θεωροῦμε ὡς βάση γιά τήν περαιτέρῳ πνευματική μας πρόοδο καί ὄχι
ὡς σκαλοπάτι γιά νά βλέπουμε τούς ἄλλους ἀφ’ ὑψηλοῦ.
Ἡ ἄσκηση τῆς θεραπείας τῶν ψυχῶν λέγεται «τέχνη τῶν τεχνῶν καί ἐπιστήμη τῶν
ἐπιστημῶν». Ἡ ἰατρική ἐπιστήμη τοῦ ἀνθρωπίνου σώματος εἶναι υποδεέστερη τῆς ἐπιστήμης τῶν
ψυχῶν καί ἡ θεραπεία τῶν ψυχὡν κοπιαστικότερη καί σημαντικότερη. Ἡ μεγάλη διαφορά εἶναι ὅτι
ἡ ἱατρική τοῦ σώματος ἀσχολεῖται με ὅ,τι βλέπει ἐνῶ ἡ ἐνασχόληση μέ τήν ψυχή στρέφεται πρός
τόν κρυπτό ἄνθρωπο τῆς καρδίας.
Ὡς πνευματικοί, αὐτό πού χρειαζόμεθα γιά νά ἀνταποκριθοῦμε σέ αὐτό τό δύσκολο ἔργο
εἶναι τελεία πίστη καί βοήθεια ἐκ μέρους τοῦ Θεοῦ. Ἀλλά καί ἀπό τήν ἄλλη πλευρά θά πρέπει νά
διαθέτουμε ἐφευρετικότητα καί ἐξυπνάδα στούς λόγους καί τά ἔργα, ἱκανή νά ἀντικρούσει τά
τεχνάσματα τοῦ ἀντιπάλου, εάν θέλουμε νά θεραπεύσουμε καί νά καθαρίσουμε σωστά τήν ψυχή ἡ
ὁποία ὅπως λέγει ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός έχει μοναδική ἀξία. «Τί γάρ ὠφελεῖται ἄνθρωπος
κερδήσας τόν κόσμον ὅλον, ἐαυτόν δέ ἀπολέσας ἤ ζημιωθείς;». Γιά νά ἔχουμε αὐτές τίς ἱκανότητες
θά πρέπει ἐμεῖς κυρίως νά είμαστε θεραπευμένοι, διότι μόνο ἔτσι θά ἐλκύουμε τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ
γιά νά θεραπεύει τίς ψυχές πού Ἐκεῖνος μᾶς ἐμπιστεύθηκε. Αὐτή εἶναι ἡ κύρια προϋπόθεση γιά νά
ἀναλάβει κάποιος διαποίμανση λογικών προβάτων: Νά εἶναι θεραπευμένος καί ἀπαλλαγμένος ἀπό
τά πάθη του.
Ἐπιτρέψτε μου νά μεταφέρω αὐτούσιο ἕνα χωρίο τοῦ Ἁγίου, πού εἶναι ἀρκετά καυστικό,
διότι ἀπευθύνεται στούς κληρικούς ἐκείνους πού δέν ἀσχολοῦνται μέ τό πῶς θα θεραπευθοῦν καί
ἔχουν τήν αίσθηση ὅτι τά γνωρίζουν ὅλα.
«Γινόμεθα ἀνδρεῖοι ἐναντίον τοῦἑαυτοῦ μας ἤ καί ἐπιστήμονες είς βάρος τῆς ὑγείας μας.
Διότι ἤἀποκρύπτουμε μέ δουλοπρέπεια τήν ἀμαρτία τήν ὁποία συγκαλύπτουμε εἰς τά βάθη τῆς
ψυχῆς μας σάν ὕπουλο καί ἀνάρμοστο πάθος σάν νά ἐπρόκειτο νά ἀποφύγουμε τόν ὀφθαλμό τοῦ
Θεοῦ καί τήν τιμωρία, ἄν κατορθώναμε νά εξαπατήσουμε τούς ἀνθρώπους· ἤ προφασιζόμεθα
προφάσεις ἁμαρτωλές βρίσκοντας δικαιολογίες γιά τά πάθη· ἤ κλείνοντας τά αὐτιά ὄπως ἡ
κουφοχιά ἡὁποία βουλώνει τά αὐτιά της, καί φροντίζουμε μέ ζῆλο νά μήν ἀκοῦμε τίς φωνές
ἐκείνων οἱὁποῖοι προσπαθοῦν νά μᾶς καταπραΰνουν καί νά μήν θεραπευθοῦμε μέ τά φάρμακα μέ
τά ὁποῖα θεραπεύεται ἡ ασθένεια τῆς ψυχῆς· ἤ τό τελευταῖο, οἱ τολμηρότεροι καί γενναιότεροι
ἀπό ἐμᾶς κάνουμε φανερά ἀναισχυντίες, προχωρώντας μέ ἀκάλυπτη κεφαλή, πού λέει ὁ λόγος
πρός τήν ἁμαρτία καί πρός ἐκείνους οἱὁποῖοι τήν ὑπηρετοῦν καί πρός κάθε παρανομία. Καί
ἐκείνους, τοῦς ὁποίους θά ἔπρεπε νά ἀγαπούμε ὡς εὐεργέτας τούς ἀποφεύγουμε ὡς ἐχθρούς καί
μισοῦμε ἐκείνους οἱὁποίοι μᾶς έλέγχουν εἰς τάς πύλας καί ἀπεχθανόμεθα τόν θείον λόγον».
Σέ αὐτή τήν σύντομη ἀναφορά τοῦἉγίου παρατηροῦμε τέσσερις κατηγορίες κληρικῶν πού
δείχνουν ἀπροθυμία νά θεραπευθοῦν. Πρώτον ἐκείνους πού κρύβουν τίς ἁμαρτιες τους, δεύτερον
ἐκείνους πού δικαιολογοῦν τίς ἁμαρτίες τους, τρίτον ἐκείνους πού δέν δέχονται καμία συμβουλή
πρός διόρθωσή τους καί τέταρτον ἐκείνους πού δέν ντρέπονται νά διαπράττουν τήν ἁμαρτία
φανερά.
Αὐτό πού ἔχει ἀξία γιά ἐμᾶς εἶναι νά εἴμαστε εἰλικρινεῖς πρῶτα μέ τόν ἑαυτό μας καί μετά μέ
τούς συνανθρώπους μας. Ὁ καθένας ἄς κάνει ἕνα ψυχογράφημα τοῦἑαυτοῦ του, ἄς τόν
ἀξιολογήσει καί ἄς πεῖ στήν καρδιά του: «Ἡ προσωπική μου θεραπεία, ἡἐν Χριστῷ ζωή μου, θά
εἶναι τό πρῶτο καί τό ζητούμενο στήν καθημερινότητά μου».
Ἑπομένως ἡ κυριότερη καί βασικότερη προϋπόθεση ἑνός ἱερέως γιά τήν ἀνάδειξή του ὡς
πνευματικού, εἶναι ἡ προσωπική του θεραπεία. Ἡ προσωπική του εμπειρία ἐπί τῶν παθῶν του θα
εἶναι τό ὅπλο του. Μέ τό θεραπευμένο μέρος τῆς ψυχῆς του θά θεραπεύει τόν συνάνθρωπό μας
καί ὄχι μέ τά ἀνούσια κηρύγματα. Μέ τό βίωμα, μέ τήν ἀπλότητα, μέ τήν ἀνιδιοτέλεια καί ὄχι μέ
τήν ὑποκριτική ἤ τόν φαρισαϊσμό θά ἑλκύει ψυχές στήν μάντρα τοῦ Χριστοῦ. Ὅταν ὁἱερέας
πληροῖ αὐτήν τήν βασική προϋπόθεση, τότε ἀποκτᾶἱκανότητες τέτοιες πού τόν καθιστούν πιό
ἀποτελεσματικό στό ἔργο του ἀλλά καί προσόντα πού τοῦ δίνουν τήν δυνατότητα νά μήν
ἀποκλίνει ἀπό τήν πορεία τῆς ἐν Χριστῷζωῆς.
Θα διαπιστώσει ἐπίσης ὅτι εκτός ἀπό αὐτήν ὑπάρχουν καί ἄλλες προϋποθέσεις τίς ὁποῖες θά σχολιάσουμε ἐν συνεχείᾳ.
Ὁ ἱερέας θά πρέπει νά κάνει ὀρθή διάγνωση τῆς ψυχικῆς ἀσθενείας. Μέ άλλα λόγια θά
πρέπει ἀφ’ ἑνός νά γνωρίζει κάθε φορά τήν ἐνέργεια τοῦ πάθους καί ἀφ’ ἑτέρου νά ἔχει τήν
δυνατότητα νά εντοπίζει τήν βασική αιτία πού προκάλεσε τήν ὁποιαδήποτε ὑπολειτουργία ἤ
ἀνωμαλία. Ἔπειτα θά πρέπει ἐκ πείρας νά γνωρίζει τί σημαίνει ψυχική ὑγεία, ἔτσι ὥστε νά ὁδηγήσει
πρός αὐτήν τόν πιστό. Ἀκόμη θα πρέπει νά γνωρίζει καί τά κατάλληλα πνευματικά φάρμακα πού
ἁρμόζουν για τήν θεραπεία τοῦ πιστοῦ καθώς καί τήν κατάλληλη μέθοδο πού θά χρησιμοποιήσει
γιά νά ὁδηγήσει τόν ἐσκοτισμένο ἀπό τήν ἁμαρτία ἄνθρωπο στήν θεωρία τοῦ Θεοῦ, στήν ἄκτιστη
δόξα καί τήν βιώση τῆς ἀναστάσεως τῆς ψυχῆς, ὁπότε ὁ πιστός θά βιώνει καί τό καθ’ ὁμοίωσιν.
Ἐπιγραμματικά θα κλείσω αὐτή τήν ἑνότητα λέγοντας ὅτι ἡ κύρια καί βασική προϋπόθεση
γιά νά γίνει κάποιος πνευματικός εἶναι ἡ προσωπική του θεραπεία, «καθαρθῆναι δεῖ πρῶτον εἶτα
καθάραι». Ἀκολουθοῦν α) ἡὀρθή διάγνωση τῆς ἀσθένειας, β) ἡ γνώση τῆς ἀληθινῆς πνευματικῆς
ὑγείας γ) ἡἱκανότητα νά χορηγεῖ τά κατάλληλα πνευματικά φάρμακα δ) ἡἱκανότητα νά ὁδηγεῖ τόν
πιστό εἰς τό καθ’ ὁμοίωσιν.
4. Θεραπεία
Εἶναι πολύ ἐντυπωσιακό στόν περί Ἱερωσύνης λόγο τοῦἉγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου τό
ὅτι ἐνῶὁἍγιος ὁμιλεῖ περί τῆς θεραπείας, κάνει λόγο καί γιά τό δόγμα τῆς Ἁγίας Τριάδος. Αὐτό
σημαίνει ὅτι ὅταν βρισκόμαστε ἔξω ἀπό τήν ἀλήθεια, πού εἶναι τῆς θεραπείας, δέν μποροῦμε νά
φτάσουμε στήν θεραπεία, ἡὁποία δέν εἶναι ἠθικολογική, ἀλλά θεολογική. Δέν εἶναι θεραπεία
ἀδογμάτιστη, ἀλλά στηρίζεται στήν ἀποκάλυψη τοῦ Θεοῦ. Αὐτό γίνεται φανερό ἀπό τό ὅτι, ὅταν
αλλοιώνεται ἡ θεολογία, ἀλλοιώνεται ἀμέσως καί ἡ θεραπεία. Ἀκόμη βάσει τῶν ἀληθειῶν τῆς
πίστεως καί τῶν δογμάτων εἶναι ἡ θεραπευτική ὁδός τῆς ὀρθοδόξου εὐσεβείας, δηλαδή ἡ
κάθαρση, ὁ φωτισμός καί ἡ θεοπτία.
Ὁ Ἅγιος ἐπίσης λέγει ὅτι οἱ ἀσθένειες τἠς θεολογίας εἶναι οἱ αἱρέσεις. Ἔτσι ἐξηγεῖται καί
ὁἀγώνας τῶν Ἁγίων Πατέρων ἐναντίον τῶν αἱρέσεων. Εἶναι λοιπόν πολύ σημαντικό νά γνωρίζει
ὁ ἱερέας τά προσωπικά του πάθη καί ἀρρωστήματα καί νά τά θεραπεύει, ἀλλά ἀκόμα σημαντικότερο
εἶναι «τό τῶν ἄλλων ἰάσθαι δύνασθαι καί ἀνακαθαίρειν ἐπιστημόνως» ὥστε ἡ θεραπεία νά ἀποβαίνει
ὡφέλιμος τόσο γιά αὐτούς πού τήν χρειάζονται ὅσο καί γιά ἐκείνους πού ἀσκοῦν αὐτό τό ἔργο. Ἔχει παρατηρηθῆ
στήν παράδοση τῆς Ἐκκλησίας ὅτι ὅταν ρωτήθηκαν ἀρκετοί πνευματικοί γιά τήν ἵαση ἑνός πάθους,
ἔδωσαν διαφορετικές ἀπαντήσεις, ὄχι ἀντίθετες μεταξύ των, ἀλλά μέ μερική ἀπόκλιση. Αὐτό
ἐξηγεῖται ἀπό τήν διαφορετική προσωπικότητα ἑκάστου πνευματικοῦ, ἀπό τίς ἐμπειρίες του καθώς
καί ἀπό τόν βαθμό μετανοίας τοῦ πιστοῦ τήν στιγμή τῆς εξομολογήσεως.
Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος μᾶς λέγει, ὅτι φάρμακα θεραπείας ὑπάρχουν πολλά καί ὅτι
ἕνα φάρμακο πού ὡφελεῖἕναν ἄνθρωπο, μπορεῖ νά ζημιώσει ἕναν ἄλλον. Ἡἐπιλογή τοῦ
φαρμάκου ἐξαρτᾶται ἀπό τήν διάκριση τοῦ πνευματικοῦ, ὁὁποῖος πρέπει νά χρησιμοποιεῖ τό
ἀνάλογο φάρμακο στήν κατάλληλη στιγμή, ὅταν δηλαδή ὁ πιστός ἀποδέχεται τά πνευματικά
φάρμακα. Συγκεκριμένα λέγει ὁἍγιος:
«Ἄλλους μέν τούς καθοδηγεῖὁ λόγος, ἄλλοι δέ συμμορφώνονται ἀπό τά παραδείγματα.
Ἄλλοι μέν χρειάζονται νά τούς κεντρίσει κανείς, ἐνῶἄλλοι χρειάζονται χαλινό. Ἄλλους μέν
ὠφέλησε ὁἔπαινος, ἄλλους δέ ἡ επίπληξη. Καί τά δύο ὠφελοῦν, ὅταν γίνονται τήν κατάλληλη
στιγμή. Ἀντιθέτως βλάπτουν, ὅταν γίνονται ἄκαιρα καί χωρίς λογική. Ἄλλους μέν διορθώνει ἡ
παρηγορία, ἄλλους δέ ἡἐπίπληξη. Ἡἐπίπληξη ἄλλους μέν διορθώνει, ὅταν ἐλέγχονται δημοσίως,
ἄλλους δέ ὅταν νουθετοῦνται κρυφίως.
Γιά ἄλλους εἶναι ἀναγκαῖο νά τηροῦν μέ ἐπιμέλεια τά πάντα ἀκόμη καί τά πλέον ἀσήμαντα,
δηλαδή εἰς ὅσους ἔχουν αποκτήσει ὑπερηφάνεια καί καυχῶνται ὅτι εἶναι σοφότεροι καί ἐπειδή
νομίζουν ὅτι ἡ συμπεριφροά τους διαφεύγει τῆς προσοχής τῶν ἄλλων (ἐπειδή προσποιοῦνται). Γιά
ἄλλους εἶναι καλύτερο νά παραμελοῦν ὡρισμένα πράγματα, ὥστε βλέποντες νά μήν βλέπουν καί
ἀκούοντες νά μήν ἀκούουν σύμφωνα μέ τήν παροιμία, γιά νά μήν τούς ἐρεθίζουμε καί τούς
παρακινοῦμε σέ ἀδιαφορία μέ τό νά τούς καταπιέζουμε μέ τούς διαρκεῖς ἐλέγχους καί γιά νά μήν
τούς κάνουμε τέλος ἱκανούς νά διαπράξουν τά πάντα, ἀφοῦ θά ἔχουμε διαλύσει τήν ντροπή τους,
τό φάρμακο δηλαδή τῆς πειθοῦς.
Καί πρέπει βεβαίως νά κάμωμεν νά ὀργισθοῦν μερικοί οἱὁποῖοι δέν ὀργίζονται, καί νά
ἔλθουν σέ ἀπόγνωση, ἐνῶ δέν ἔχουν φθάσει σέ αὐτήν, ἐκεῖνοι τῶν ὁποίων ὁ χαρακτήρας τους τό
χρειάζεται αὐτό. Ἄλλους πρέπει νά τούς θεραπεύσουμε μέ τήν καλωσύνη καί τήν ταπείνωση καί μέ
τήν προθυμία μας νά ἐμπνεύσουμε σέ αὐτούς τήν ἐλπίδα τῆς σωτηρίας. Σέ ἄλλους εἶναι
ὠφελιμότερο νά νικοῦν ἐνῶ σέ ἄλλους πολλές φορές τό νά νικῶνται. Σέ ἄλλους πάλι εἶναι
ὠφελιμότερο τό νά εὐποροῦν καί νά κυβερνοῦν ἐνώ σε ἄλλους τό να εἶναι πτωχοί καί νά
δυστυχοῦν ή τό να ἐπαινοῦν ή τό νά ἀπεύχονται.
Στην θεραπευτική μέθοδο τήν δική μας ἔχει ἀποδειχθῆὅτι ἕνα καί τό αὐτό φάρμακο δέν
συντελεῖ πάντοτε στήν ὑγεία ἤὅτι εἶναι ἐπικίνδυνο πάντοτε γιά τούς ἴδιους ἀνθρώπους, ὅπως ἐπί
παραδείγματι ἡ αύστηρότης ἤἡ πραότης, ἥ τό κάθε ἕνα πού ἔχουμε ἀπαριθμήσει. Άλλά εἰς ἄλλους
μέν εἶναι καλό και χρήσιμο τοῦτο σε ἄλλους δέ πάλιν τό ἀντιθετο διά νά ταιριάζουν οἱ καιροί μέ τά
πράγματα, ὅπως νομίζω, καί νά δεχθεῖ τήν θεραπεία ἡ κατάσταση τοῦἀσθενοῦς. Αὐτά βεβαίως
εἶναι δύσκολα να διεξέλθει κανείς μέ λόγο καί νά γνωρίσει ἀκριβέστατα μέ τρόπο ὥστε νά
περιγράψει σαφῶς τήν θεραπεία ἐστω καί ἄν έχει φθάσει σέ ὑψηλό σημεῖο ἐπιμελείας καί
συνέσεως. Δεικνύεται ὅμως αὕτή εἰς τόν θεραπευτή λόγον καί ἰατρό μέ τήν πείρα καί τά
πραγματα».
Ἀπό ὅσα μᾶς λέγει ὁἍγιος σχετικά μέ τά φάρμακα συνοπτικά πρέπει νά ἀναφέρουμε τά
ἑξῆς: Πρῶτον ὅτι γιά τήν κάθε περίπτωση ἀπαιτεῖται τό ἀνάλογο φάρμακο, δεύτερον φάρμακα
εἶναι οἱ συμβουλές καί τό ζωντανό παράδειγμα τοῦ πνευματικοῦ, τρίτον τό κατάλληλο φάρμακο
πρέπει νά χορηγεῖται στήν κατάλληλη στιγμή. Ὅπως ὅταν κάποιος ἀκροβατεί σε ἕνα σχοινί, πρέπει
νά προσέχει νά μήν πέσει δεξιά ἤἀριστερά, ἔτσι καί ὁ πνευματικός θα πρέπει να βαδίζει τήν
βασιλική ὁδό, ἀκροβατώντας με πολλή συνέση καί προσοχή.
Ἐπιτρέψτε μου στό σημεῖο αὐτό νά κάνω καί ἕνα μικρό σχόλιιο. Ὄπως είδαμε, τά
θεραπευτικά φάρμακα πού δίνει ὁἍγιος εἶναι ἡἁγιοπνευματική συμπεριφορά τοῦ πνευματικοῦ
στήν κατάλληλη στιγμή. Αὐτό σημαίνει ὅτι ὅταν ἕνας ἐξομολογεῖται καί μᾶς λέγει π.χ. ἔκλεψα ἤ
εἶπα ψέματα κ.ά., ἐμεῖς δέν θά πρέπει νά δίνουμε στεῖρες συμβουλές παραμένοντας μόνο στό τί
δέν πρέπει νά πράττει π.χ. νά κλέβει ἤ νά λέει ψέματα κ.ἄ., ἀλλά νά βλέπουμε βαθύτερα τά
πραγματα, διδάσκοντας τούς πιστούς νά εἶναι πρώτα ἀπό ὅλα εἰλικρινεῖς μέ τόν ἑαυτό τους. Νά
τούς μάθουμε νά προσεύχονται και μόνοι τους, νά τούς διδάξουμε τήν ἐγκράτεια μέ τό
παράδειγμά μας, νά τούς ἐντάξουμε στήν μυστηριακή καί ασκητική ζωή τῆς Ἐκκλησίας χωρίς
ἐπικαλύμματα καί φαρισαϊσμούς «καί μή ὡς ἐπικάλυμμα ἔχοντες τῆς κακίας τήν ἐλευθερίαν, ἀλλ’
ὡς δοῦλοι Θεοῦ».
Θά ἤθελα νά κλείσω τήν εἰσήγησή μου αὐτή μέ μία σύντομη καί περιεκτική
ἀνακεφαλαίωση. Ὑποδιαιρέσαμε το θέμα μας «Ἱερά Ἑξομολόγηση» σέ τέσσερα βασικά σημεῖα: 1)
αμαρτία, 2) μετάνοια, 3) ἐξομολόγηση, 4) θεραπεία.
Ἀμαρτία: πτώση, νέκρωση, σκοτασμός καί αἰχμαλωσία τοῦ νοῦ. Μετάνοια: μεταστροφή
ἀπό τόν κόσμο τῆς ἁμαρτίας καί πορεία στήν ἐν Χριστῷζωή. Ἐξομολόγηση: πῶς πρέπει νά
ἐξομολογεῖται ὁ πιστός καί ποιές οἱ βασικές προϋποθέσεις τοῦἐξομολόγου γιά νά ασκεῖ τό
λειτούργημα τοῦ πνευματικοῦ. Θεραπεία: εἴδη φαρμάκων καί τρόποι θεραπείας τῶν πιστῶν.
Σᾶς εὐχαριστῶ γιά τήν προσοχή σας καί ζητῶ τήν ἐπιείκειά σας γιά τυχόν παραλείψεις. Ἐν
κατακλείδι εὔχομαι ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός νά μᾶς καταστήσει «ὑπηρέτας καί συνεργούς
τῆς θεραπείας τῶν ψυχῶν», ὅπως λέγει ὁἍγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος.__
