Οἱ Ἃγιοι Αὐτοκράτορες Μαρκιανός και Πουλχερία
Ἡ εὐσέβεια εἶναι πολύτιμο και ἀνεκτίμητο κόσμημα γιά τόν ἡγεμόνα. Ὅταν μάλιστα ἐναρμονίζεται μέ τήν πολιτική ὁξυδέρκεια τοῦ ἡγεμόνα, τότε ἐξασφαλίζεται στά ἔθνη ἡ ἑνότητα καί ἡ εὐδαιμονία. Αὐτή τήν ἀλήθεια διετράνωσαν οἱ Ἃγιοι αὐτοκράτορες Μαρκιανός και Πουλχερία, οἰ ὁποῖοι λάμπρυναν μέ τά ἔργα τους τίς σελίδες τῆς βυζαντινῆς ἱστορίας.
Ἡ Ἁγία Πουλχερία γεννήθηκε στά πολυτελέστατα ἀνάκτορα τῆς βασιλίδος τῶν Πόλεων, τήν Κωνσταντινούπολη στίς 19 Ἰανουαρίου τοῦ 399 μ.Χ. Ἦταν ἡ μεγαλύτερη κόρη τοῦ αὐτοκράτορα Ἀρκαδίου και τῆς Εὐδοξίας καθώς καί ἐγγονή τοῦ εὐσεβοῦς αὐτοκράτορα Θεοδοσίου τοῦ Μεγάλου. Βαπτίσθηκε δέ ἀπό τον Ἃγιο Ἰωάννη τόν Χρυσόστομο.
Μετά τόν θάνατο τοῦ πατέρα της τό 408 μ.Χ. ἡ Πουλχερία «σοφωτάτη τυγχάνουσα καί θεῖον νοῦν κεκτημένη» ἀνέλαβε τήν κηδεμονία καί διαμόρφωση τοῦ χαρακτήρα τοῦ ἑπτάχρονου ἀδελφοῦ της Θεοδοσίου τοῦ Β΄, ὁ ὁποῖος ἦταν καί νόμιμος διάδοχος τοῦ θρόνου. Ἄν καί ἦταν δύο μόλις χρόνια μεγαλύτερή του, στάθηκε δίπλα του σάν φύλακας ἄγγελος καί κατόρθωσε νά τοῦ ἐμπνεύσει, τόν φόβο τοῦ Θεοῦ. Προσπάθησε ἐπίσης να ἐνσταλάξει στήν καρδιά του τίς μεγάλες χριστιανικές ἀρετές καί νά τόν ἐξασκήσει στούς τρόπους, πού ἅρμοζαν στό βασιλικό ἀξίωμά του, ὥστε νά τόν ἀναδείξει ἄν ὄχι μέγα τουλάχιστον ἕναν χρηστό ἡγεμόνα.
Ὁ Θεοδόσιος ὅμως στερημένος ἀπό διανοητικές καί διοικητικές ἱκανότητες δεν ἦταν σέ θέση νά κυβερνήσει τήν αὐτοκρατορία. Ἀντίθετα ἡ Πουλχερία διακρινόταν για τά ἡγετικά προσόντα της καί τήν μεγάλη καί ἀξιόλογη μόρφωσή της. Γνώριζε ἐπίσης ἄριστα τήν λατινική και ἑλληνική γλῶσσα. Ἦταν εὐφυέστατη καί προικισμένη με ἐξαίρετα σωματικά καί πνευματικά χαρίσματα. Ἡ ταπεινοφροσύνη καί ἡ πραότητα κοσμοῦσαν τόν χαρακτήρα της ἐπίσης ἡ εὐγένεια καί ἡ σεμνότητα ἦταν διάχυτες στή συμπεριφορά της. Γιά τούς λόγους αὐτούς ἡ Πουλχερία ἀναγορεύτηκε Αὐγούστα τό 414 μ.Χ. μέ τήν συγκατάθεση ἀσφαλῶς τοῦ ἀδελφοῦ της καί τήν θέληση τῆς γερουσίας καί τοῦ λαοῦ καί ἀνέλαβε στά χέρια της τά ἡνία τοῦ κράτους σε ἡλικία δεκαέξι ἐτῶν. Ὑπῆρξε δέ ὁ πραγματικός κυβερνήτης σε ὅλη τήν διάρκεια τῆς βασιλείας τοῦ Θεοδοσίου τοῦ Β΄. (408-450 μ.Χ.)
Ἀμέσως μετά τήν ἄνοδό της στόν θρόνο τοῦ Βυζαντίου ὑποσχέθηκε στόν Θεό νά μείνει σε ὅλη τήν ζωή της παρθένος καί ἐνδύθηκε με ἐπισημότητα τήν καλύπτρα. Ὡς αὐτοκράτειρα βέβαια ἀντιμετώπισε πολλαπλά καί δυσεπίλυτα προβλήματα. Τά χειρίσθηκε ὅμως με ἀληθινή ἀριστοτεχνία καί ὀξυδέρκεια καί ἀπέδειξε τό σθένος καί τήν χαλύβδινη θέληση μέ τήν ὁποία γνώριζε να κυβερνᾶ. Κατόρθωσε δε νά διατηρήσει τήν ἁρμονία καί ἀσφάλεια στό κράτος καί νά χαρίσει στό Βυζάντιο τόση εὐημερία καί εἰρήνη ὅση ποτέ στό παρελθόν. Διότι ἡ εὐσεβής Πουλχερία, ὅπως ἄλλοτε ὁ Μωϋσῆς, κατέφευγε στήν προσευχή καί ζητοῦσε τήν βοήθεια τοῦ παγκόσμιου Κυβερνήτη, τοῦ Θεοῦ πρίν πάρει ὁποιαδήποτε ἀπόφαση ἤ ζητήσει τήν γνώμη τῶν ἐναρέτων ἀνδρῶν, πού ἀποτελοῦσαν τό συμβούλιό της. Αὐτή δέ ἡ εὐλογημένη ἐξάρτηση τῶν φυσικῶν ἰκανοτήτων της ἀπό τόν Παντοδύναμο Θεό, τήν ἀνύψωνε καί τήν ὅπλιζε με πνεῦμα σοφίας καί συνέσεως.
Ἔτσι κατόρθωσε να ἀσκεῖ μεγάλη ἐπιρροή στον ἀδελφό της καί δέν δίσταζε νά τόν ἐλέγχει για τά λάθη του. Ἐξάλλου ὁ αὐτοκράτορας Θεοδόσιος Β΄ δεν ἀνελάμβανε κανένα ἔργο χωρίς νά τήν συμβουλευθεῖ. Ἐπιπλέον ἔτρεφε στό πρόσωπό της τυφλή ἐμπιστοσύνη, ὥστε ὑπέγραφε ὅλα τά ἔγγραφα χωρίς κἄν να τά διαβάσει. Ἡ Πουλχερία θέλοντας να τόν διορθῶσει τοῦ ἔδωσε να ὑπογράψει τήν θανατική καταδίκη του. Πράγματι ὁ Θεοδόσιος Β΄ τήν ὑπέγραψε ἀλλά σύντομα διδάχθηκε πολλά ἀπό τό τέχνασμα.
Εἶναι δέ θαυμαστό, ὅτι παρ’ ὅλες τις εὐθύνες τοῦ ὑψηλοῦ ἀξιώματός της δέν παραμέλησε τά πνευματικά καθήκοντά της. Ἔζησε στα ἀνάκτορα ζωή μοναχική, μακριά ἀπό κάθε ἐπίδειξη καί κοσμική ματαιότητα. Νήστευε καί ἡ προσευχή ἦταν καθημερινή ἐργασία της. Ἀγωνιζόταν δε νά κερδίσει τή Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν.
Ὅταν ὁ ἀδελφός της ἔφθασε σε ἡλικία εἴκοσι ἐτῶν, ἡ Πουλχερία τόν νύμφευσε μέ τήν λογία κόρη τοῦ φιλοσόφου Ἡρακλείτου, τήν Ἀθηναΐδα, ἡ ὁποία ἦλθε ἀπό τήν Ἀθήνα στήν Κωνσταντινούπολη, μέ σκοπό να ἀκυρώσει τήν ἄδικη διαθήκη τοῦ πατέρα της. Ἡ εὐφράδεια, ὅμως, ἡ καλλονή καί ὅλα τά ἄλλα χαρίσματά της προκάλεσαν τόν γενικό θαυμασμό. Βαπτίσθηκε καί μετονομάσθηκε σε Εὐδοκία.
Ἀξιομνημόνευτα ἐπίσης εἶναι τά ἐπιτεύγματα τῆς Πουλχερίας τόσο στόν πνευματικό ὅσο καί στόν δημόσιο καί κοινωνικό χῶρο. Ἵδρυσε τό 425 μ.Χ. στήν Κωνσταντινούπολη τό περίφημο Πανδιδακτήριο (πανεπιστήμιο) καί καθιέρωσε τό 433 μ.Χ. τήν ἐλληνική γλῶσσα ὡς ἐπίσημη γλῶσσα τοῦ κράτους.
Ἐπέδειξε ἀκόμη ἀνύστακτο ἐνδιαφέρον γιά τήν ἐκκλησία. Ἐκείνη τήν ἐποχή ὁ πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Νεστόριος ἀναστάτωσε ὁλόκληρη τήν αὐτοκρατορία μέ τις αἱρετικές δοξασίες του. Τότε ὁ Ἃγιος Κύριλλος ἀπευθύνθηκε πρός τήν εὐσεβή αὐτοκράτειρα. Ἡ Πουλχερία φυλάσσοντας κρυστάλλινη τήν Ὀρθόδοξη Πίστη, ὅπως καθαρός καί κρυστάλλινος ἦταν καί ὁ ψυχικός κόσμος της, θεώρησε ἱερό καθῆκον της να ὁδηγήσει τό σκάφος τῆς αὐτοκρατορίας στην ὀρθή πορεία καί νά διαφυλάξει τήν ὀρθόδοξη πίστη. Κατόρθωσε λοιπόν νά πείσει τόν Θεοδόσιο Β΄, ὁ ὁποῖος εἶχε παρασυρθεῖ στην αἵρεση νά συγκαλέσει τήν Γ΄ Οἰκουμενική Σύνοδο τό 431 μ.Χ. στην Ἔφεσο, ἡ ὁποία πράγματι κατεδίκασε τόν Νεστόριο.
Ἡ Πουλχερία σε ἔνδειξη εὐγνωμοσύνης γιά τόν θρίαμβο τῆς Ὀρθοδοξίας ἔκτισε, πρός τιμήν τῆς Θεοτόκου, τόν περίφημο ναό τῶν Βλαχερνῶν. Στόλισε ἐπίσης ὁλόκληρη τήν αὐτοκρατορία μέ πολλούς ναούς καί μοναστήρια μεταξύ τῶν ὁποίων εἶναι ἡ Ἱερά Μονή Ἐσφιγμένου καθώς καί ἡ Ἱερά Μονή Ξηροποτάμου.
Ἵδρυσε ἀκόμη ξενοτάφεια γιά τήν ταφή τῶν ἀπόρων ξένων καθώς καί πολλά εὐαγῆ ἱδρύματα ὅπως ξενῶνες, πτωχοτραφεῖα, γηροκομεῖο (τό λεγόμενο Πράσινο) στα ὁποῖα παρεῖχε ἀφειδώλευτα τήν χριστιανική ἀγάπη. Οἱ ξένοι, οἱ πτωχοῖ, οἱ ἀπροστάτευτοι, οἱ ἡλικιωμένοι καί οἱ ἄρρωστοι εὕρισκαν ἀνακούφιση καί στοργική περιποίηση στα ἱδρύματα αὐτά, τά ὁποῖα ἀποτελοῦσαν ἑστίες ἀκτινοβολίας.
Ἡ εὐσεβής Πουλχερία ἔκανε καί κάτι ἄλλο ἀξιομνημόνευτο. Θέλησε να ἐπανορθώσει τήν ἀδικία, τήν ὁποία ἡ μητέρα της διέπραξε πρός τόν Ἂγιο Ἰωάννη τόν Χρυσόστομο. Εἶχαν περάσει τριάντα ὁλόκληρα χρόνια ἀπό τήν κοίμηση τοῦ Ἱεροῦ Πατέρα κατά τήν διαδρομή πρός τόν τόπο τῆς ἐξορίας του καί ὁ τάφος τῆς Εὐδοξίας δεν ἔπαυσε νά κλονίζεται. Γιά τόν λόγο αὐτό στίς 27 Ἰανουαρίου τοῦ 438 μ.Χ. ἡ Πουλχερία ἀνακόμισε μέ βασιλικές τιμές τό Ἃγιο Σκήνωμα ἀπό τά Κόμανα στήν Κωνσταντινούπολη. Ὁ Θεοδόσιος Β΄ καί ἡ Πουλχερία γονατιστοί παρακάλεσαν τόν ἀγαπητό κεκοιμημένο Ἱεράρχη νά συγχωρήσει τούς νεκρούς γονεῖς τους, τόν Ἀρκάδιο καί τήν Εὐδοξία.
Οἱ Νεστοριανοί ὡστόσο μετά τήν Γ΄ Οἰκουμενική Σύνοδο εἶδαν στό πρόσωπό της, τήν καταδίκη τους. Ἔχοντας λοιπόν στό πλευρό τους τόν Θεοδόσιο Β΄ καί τήν Εὐδοκία προσπάθησαν μέ συκοφαντίες να ἀμαυρώσουν τήν τιμή της καί κατόρθωσαν νά τήν ἀπομακρύνουν ἀπό τά ἀνάκτορα. Ἡ Πουλχερία ἀποσύρθηκε στην ἔπαυλή της ἀλλά κατά τήν ἀπουσία της δημιουργήθηκε ἀναστάτωση στα ἀνάκτορα καί τήν ἐκκλησία. Ἔτσι μετά τρία χρόνια ἐπέστρεψε, ἔλαβε δραστικά μέτρα κατά τῶν αἱρετικῶν καί ἄφησε μέ τήν διαγωγή της ἀθάνατο παράδειγμα στούς νεωτέρους. Ἐν τῷ μεταξύ συνέβη ὁ θάνατος τοῦ Θεοδοσίου Β΄ τό 450 μ.Χ.
Ἡ Πουλχερία ἔμεινε ἡ μόνη διάδοχος τοῦ θρόνου. Ἦταν ἠδη πενηνταδύο ἐτῶν καί εἶχε κυβερνήσει συνετά τήν αὐτοκρατορία σαρανταδύο ὁλόκληρα χρόνια. Γνώριζε ἑπομένως τίς δυσκολίες τῆς διοικήσεως καί γιά τόν λόγο αὐτό ἀποφάσισε νά συνάψει γάμο, για να ἔχει συμπαραστάτη στο ἔργο της. Νυμφεύθηκε, λοιπόν στίς 25/8/450 τόν συνετό καί εὐλαβέστατο συγκλητικό Μαρκιανό, ἀφοῦ προηγουμένως τόν δέσμευσε με ὅρκο, να σεβασθεῖ τήν ὑπόσχεση, πού εἶχε δώσει στόν Θεό νά μείνει σε ὅλη τήν ζωή της παρθένος.
Ὁ δε ἱερός ὑμνογράφος ἔντεχνα ἐκθειάζει τόν θαυμαστό βίο τους μέ τό ἑξῆς δίστιχο:
Τόν Μαρκιανόν, Πουλχερίαν συνάμα
Ἄζυγας εἰπεῖν οὐκ ἔχω ἤ συζύγους.
Ὁ Μαρκιανός ὑπῆρξε ὁ πρῶτος βυζαντινός αὐτοκράτορας, τοῦ ὁποίου ἡ στέψη ἔγινε ἀπό τόν πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως. Ἀναδείχθηκε ἄριστος αὐτοκράτορας καί ἀπέδειξε ὅτι γνώριζε νά προστατεύει τήν αὐτοκρατορία ἀπό τούς ἐχθρούς. Ἔτσι ἀρνήθηκε νά πληρώνει τόν ἐτήσιο φόρο στόν τρομερό ἀρχηγό τῶν Οὔννων, τόν Ἀττίλα καί μέ τήν τολμηρή στάση του τόν ἀνάγκασε να στραφεῖ στήν Δυτική Εὐρώπη. Ἐπίσης ρύθμισε καί ἄλλα προβλήματα τῆς αὐτοκρατορίας.
Οἱ δύο θεοσεβεῖς αὐτοκράτορες ἐπιδόθηκαν με ζῆλο σέ φιλανθρωπικά ἔργα καί στήν πνευματική ζωή. Θέλοντας νά περιφρουρήσουν τήν Ἐκκλησία, συνεκάλεσαν τήν Δ΄ Οἰκουμενική Σύνοδο τό 451 μ.Χ. στήν Χαλκηδόνα, ἡ ὁποία καταδίκασε τούς ἀρχηγούς τῆς μονοφυσιτικῆς αἱρέσεως, τόν Εὐτυχῆ καί Διόσκουρο. Οἱ ἐξακόσιοι τριάντα πατέρες τῆς Συνόδου ἐπαίνεσαν τούς δύο αὐτοκράτορες γιά τόν ζῆλο τους ὑπέρ τῆς Ὀρθοδοξίας καί ἀνεκήρυξαν τήν Πουλχερία «φύλακα τῆς πίστεως, καθαιρέτην τῆς αἱρέσεως, δευτέραν Ἁγίαν Ἑλένην».
Ἀφοῦ λοιπόν οἱ μακάριοι αὐτοί αὐτοκράτορες χάρισαν μέ τήν συνετή διακυβέρνηση τους τήν εἰρήνη στήν ἐκκλησία καί τό κράτος, ἔφθασαν στό τέλος τῆς πορείας τῆς ζωῆς τους. Πρώτη ἡ Πουλχερία παρέδωσε τήν παρθενική ψυχή της στά χέρια τοῦ Θεοῦ στίς 18 Φεβρουαρίου τοῦ 453 μ.Χ. σε ἡλικία πενηντατεσσάρων ἐτῶν, ἀφήνοντας ὅλη τήν περιουσία της στούς πτωχούς. Ὁλόκληρη ἡ αὐτοκρατορία θρήνησε τόν θάνατό της. Ἔπειτα κοιμήθηκε καί ὁ Μαρκιανός στίς 26 Ἰανουαρίου τοῦ 457 μ.Χ. σε ἡλικία περίπου ἐξηντα πέντε ἐτῶν μετά ἀπό ἑπτά χρόνια βασιλείας. Ὁ αἰφνίδιος ὅμως θάνατός του προκάλεσε ὑποψίες δηλητηριάσεως.
Ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ, τούς κατέταξε στή χορεία τῶν Ἁγίων της καί κάθε χρόνο τιμᾶ τήν μνήμη τους τήν 17η Φεβρουαρίου.
Ἰδιαίτερα δε τιμᾶ τήν μνήμη τῆς Ἃγίας Πουλχερίας τῆς Παρθένου τήν 10η Σεπτεμβρίου.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ:
1. Ἀρχιμ. Βασιλείου Κ. Στεφανίδου: Ἐκκλησιαστική Ἱστορία, Ἔκδοσις Β΄, Ἐκδοτ. οἰκος "ΑΣΤΗΡ", Ἀθῆναι 1959, σελ.153
2. Βίκτωρος Ματθαίου: Ὁ Μέγας Συναξαριστής τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, Τόμος Β΄, Ἔκδοση Γ΄, Ἀθῆναι 1964, σελ.392-398
3. Τόμος 8ος, Ἀθήνα 1966, λῆμμα «Μαρκιανός», σελ. 741-742.
4. Κ. Παπαρρηγοπούλου: Ἱστορία τοῦ Ἐλληνικοῦ Ἔθνους, Τόμος Β΄- μέρος Β΄, σελ.239-253
5. Α. Α. VASILIEV: Ἱστορία τῆς Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας 324-1453, Ἀθήνα 1954, Ἐκδόσεις ΜΠΕΡΓΚΑΔΗ, σελ. 126-138
6. Φαίδωνος Κουκουλέ: Βυζαντινῶν Βίος καί Πολιτισμός, Τόμος Β΄, ἔργα εὐποιΐας, Ἀθῆναι 1948
7. Γερασίμου Σμυρνάκη: ΤΟ ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ, Ἀθῆναι 1903, σελ. 639
8. Σωτήρη Καδᾶ: ΤΟ ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ, Ἐκδοτική Ἀθηνῶν Α.Ε., Ἀθήνα 1980, σελ. 127
9. Η ΒΛΑΧΕΡΝΑ: Ἐκδόσεις "ΤΕΡΤΙΟΣ" ΚΑΤΕΡΙΝΗ, σελ. 38
10. Π. Βασιλείου Ρούσσου Α.Α.: Βίοι τῶν Ἁγίων Δυτικῆς καί Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας, Σεπτέμβριος, Ἀθῆναι Καθολική ἔκδοσις 1948, σελ. 78-82
