Νῖκος Καπετανίδης,
ὁ ἡρωικὸς δημοσιογράφος τοῦ Πόντου
Νῖκος Καπετανίδης
Τὰ πρῶτα χρόνια τῆς ζωῆς του
Γεννήθηκε τὸ 1889 στὸ Ρίζιο καὶ ἔζησε ὅλη του τὴ ζωὴ στὴν Τραπεζοῦντα. Ἐκεῖ φοίτησε στὸ φημισμένο Φροντιστήριο τῆς πόλης, τὸ ὁποῖο παρεῖχε στοὺς μαθητὲς του ὑψηλοῦ ἐπιπέδου σπουδές. Κατὰ τὴ διάρκεια τῆς φοίτησής του, φάνηκε ἡ ἰδιαίτερη ἔφεσή του στὸ γράψιμο καὶ ἡ ἀγάπη του γιὰ τὴ λογοτεχνία καὶ τὴ δημοσιογραφία. Ἦταν συνδρομητὴς στὰ περιοδικὰ «Διάπλαση τῶν παίδων» καὶ «Παναθήναια».
Ὁ Νῖκος Καπετανίδης σὲ παιδικὴ ἡλικία
Ἀπὸ τὴν ἡλικία τῶν 17 ἐτῶν δημοσιεύει κείμενά του σὲ ἐφημερίδες καὶ περιοδικὰ μὲ τὸ ψευδώνυμο «Σίσυφος». Μὲ τὸν Φίλωνα Κτενίδη, τὸν γνωστὸ Πόντιο συγγραφέα, καὶ δημοσιογράφο θὰ τὸν συνδέσει μιὰ βαθιὰ φιλία. Μεγάλη ἀγάπη καὶ τῶν δύο ἡ γλῶσσα καὶ ὁ Πόντος. Μὲ μεγάλο ἐνθουσιασμὸ μιλοῦν γιὰ τὸ γλωσσικὸ ζήτημα, συζητοῦν γιὰ φιλολογικὰ θέματα, δίνουν θεατρικὲς παραστάσεις καὶ ἀρθογραφοὺν ὁ μὲν Καπετανίδης στὸν «Φάρο τῆς Ἀνατολῆς» καὶ ὁ Κτενίδης στὴν ἐφημερίδα «Ἐθνικὴ Δρᾶσις».
Φίλων Κτενίδης
Τελειώνοντας τὸ φροντιστήριο, θέλησε νὰ συνεχίσει τὶς σπουδές του στὸ Καποδιστριακὸ Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν. Αὐτὸ δὲν ἦταν ἐφικτὸ ὅμως κι ἔτσι δουλεύει ὡς λογιστὴς στὴν τράπεζα τῶν ἀδερφῶν Φωστηρόπουλου. Ταυτόχρονα δραστηριοποιεῖται στὸ συνδικαλιστικὸ κίνημα καὶ ἐκλέγεται Γενικὸς Γραμματέας τοῦ «Ἑλληνικοῦ Συνδέσμου Ἐμποροϋπαλλήλων». Τὴν ἴδια περίοδο θὰ γίνει ἀρχισυντάκτης στὸ περιοδικὸ «Ἐπιθεώρησις», τὸ ὁποῖο ἐκδίδει ἀπὸ τὸ 1910 ὁ Κτενίδης. Ὅταν ὁ τελευταῖος θὰ ἀναγκαστεῖ νὰ ἐγκαταλείψει τὸν Πόντο, τὴν ἔκδοση τοῦ περιοδικοῦ θὰ συνεχίσει ὁ Νῖκος. Τὸ 1912 θὰ κυκλοφορήσουν τὰ πρῶτα του διηγήματα τὰ ὁποῖα ὑπογράφει μὲ τὸ ψευδώνυμο «Σπύρος Φωτεινός».
Ἐπιστράτευση στὴν Τουρκία κατὰ τὸν Α΄ παγκόσμιο πόλεμο
Τὸ ξέσπασμα τοῦ πρώτου παγκοσμίου πολέμου τὸν βρίσκει παντρεμένο μὲ τὴν Ἑλένη, ἡ ὁποία πάσχει ἀπὸ φυματίωση καὶ λίγους μῆνες μετὰ τὸν γάμο τους θὰ πεθάνει. Στὶς 21 Ἀπριλίου 1914 ἡ Τουρκία κηρύσσει γενικὴ ἐπιστράτευση ὅλων τῶν ἀνδρῶν ἡλικίας 20 ἐὼς 50 ἐτῶν. Στὸ ὄνομα μιᾶς δῆθεν ἰσοπολιτείας οἱ Νεότουρκοι ὑποχρεώνουν τοὺς Ἕλληνες νὰ στρατευτοῦν. Θὰ τοὺς ἐντάξουν στὰ λεγόμενα «τάγματα ἐργασίας» μὲ μοναδικὸ σκοπὸ τὴν ἐξόντωσή τους.
Ὁ Νῖκος καλεῖται νὰ παρουσιαστεῖ στὸ κέντρο ἐκπαίδευσης στὸ Ἐρζερούμ, τὴ βυζαντινὴ Θεοδοσιόπολη. Γράφει ὁ ἴδιος στὸ ἡμερολόγιό του: «Μελαγχολία, πεῖνα, ἀδιαθεσία, αὐτὰ τὰ τρία πρωτεύουν μέσα στὴ ζωή μου. Ἄρρωστος! ἀποφασίζω νὰ φύγω...Σχεδιάζουμε τὴ φυγή μας τὸ βράδυ...». Λιποταχτεί. Ἂν τὸν πιάσουν ἡ ποινὴ εἶναι θάνατος. Γι αὐτὸ ἀναγκάζεται νὰ κρύβεται μέχρι τὴν εἴσοδο τῶν Ρώσων στὴν Τραπεζοῦντα, στὶς 5 Ἀπρίλη τοῦ 1916.
Κατοχὴ τῆς Τραπεζοῦντας ἀπὸ τοὺς Ρώσους
Ἡ εἴσοδος τῶν ὁμόθρησκων Ρώσων στὴν Τραπεζοῦντα δίνει ἀνάσα ζωῆς στοὺς Ἕλληνες τῆς πόλης καὶ γενικότερα τοῦ ἀνατολικοῦ Πόντου. Ὁ ἑλληνικὸς πληθυσμὸς τοῦ Πόντου ἔχει δοκιμαστεῖ σκληρὰ κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ πρώτου παγκοσμίου πολέμου καθὼς ἡ Τουρκικὴ κυβέρνηση μὲ τὴ βοήθεια καὶ παρότρυνση τῶν Γερμανῶν, ὀργάνωσαν τὴν ἐξόντωση τοῦ μέσα ἀπὸ τὰ «τάγματα ἐργασίας» καὶ τὶς πορεῖες «λευκοῦ θανάτου». Βέβαια ὁ πληθυσμὸς τῆς Τραπεζοῦντας εἶχε προστατευτεῖ χάρη στὶς ἐνέργειες τοῦ μητροπολίτη τῆς Χρύσανθου, ὁ ὁποῖος ἔχαιρε ἐκτίμησης τόσο ἀπὸ Ἕλληνες ὅσο καὶ ἀπὸ Τούρκους.
Ὁ μητροπολίτης Τραπεζοῦντας Χρύσανθος μὲ τοὺς πρόκριτους
τῆς πόλης καὶ τοὺς Ρώσους
Ἡ κατάληψη τῆς περιοχῆς ἀπὸ τοὺς Ρώσους ἀναπτερώνει τὶς ἐλπίδες των Ποντίων γιὰ ἀνεξαρτησία καὶ ἐλευθερία, οἱ ὁποῖες ἀποτυπώνονται στὴν ἑβδομαδιαία ἐφημερίδα «Σάλπιγγα» ποὺ ἐκδίδει ὁ Νῖκος Καπετανίδης.
Ὁ Νῖκος καὶ ἄλλοι Πόντιοι τῆς Τραπεζοῦντας μὲ πολεμικὴ ἐξάρτηση
τὴν περίοδο κατάληψης τῆς πόλης ἀπὸ τοὺς Ρώσους
Ἡ ὀκτωβριανὴ ἐπανάσταση ὅμως ἀλλάζει τὰ δεδομένα. Ἡ Ρωσία συνθηκολογεῖ καὶ ἐγκαταλείπει τὸν Πόντο. Πολλοὶ Ἕλληνες ἀναχωροῦν γιὰ τὰ ρωσικὰ παράλια τοῦ Καυκάσου φοβούμενοι γιὰ τὴ ζωή τους. Ὁ μητροπολίτης Χρύσανθος θὰ προσπαθήσει νὰ ἀποτρέψει τὴ φυγὴ μὲ ἕναν ἐμπνευσμένο λόγο του, τὸν ὁποῖο ὁ Νῖκος δημοσιεύει στὴν ἐφημερίδα του καὶ φυλάει στὴν καρδιὰ τοῦ «Ἂν πρόκειται νὰ ἀποθάνωμεν, ἂς προτιμήσωμεν τὸν ὡραῖο θάνατο τοῦ Ἁγίου Εὐγενίου ἐπὶ τῶν τάφων καὶ τῶν ἱερῶν σκηνωμάτων τῶν πατέρων μας. Ἂς κάνωμεν καὶ ἄλλους Ἁγίους Εὐγενίους εἰς τὸν τόπον αὐτόν, τὸν ὁποῖον θὰ ἐρημώσουμε διὰ τῆς φυγῆς».
Ἡ ἔκδοση τῆς ἐφημερίδας «Ἐποχή»
Ὁ Νῖκος γιορτάζει τὸ τέλος τοῦ πρώτου παγκοσμίου πολέμου μὲ τὴν ἔκδοση τῆς ἐφημερίδας «Ἐποχή», ἡ ὁποία θὰ ἀποτυπώσει στὰ χρόνια ποὺ θὰ ἀκολουθήσουν μέχρι καὶ τὴν ἐκτέλεση του, τὶς ἐλπίδες τῶν Ποντίων γιὰ ἀνεξαρτησία καὶ θὰ καταγγείλει τὶς θηριωδίες τῶν Τούρκων ἀπέναντι στὸν ἑλληνικὸ πληθυσμό.
Ἡ ἐφημερίδα «Ἐποχή»
Ὁ Δημήτρης Ψαθάς, ὁ ὁποῖος ἐργάζεται ὡς ὑπάλληλος στὰ γραφεῖα τῆς «Ἐποχῆς», γράφει γιὰ τὸν Νῖκο: « Ὁ ἐκδότης τῆς «Ἐποχῆς» εἶναι σχεδὸν γιὰ μένα ἕνα εἴδωλο!.. Θεωροῦσε χρέος του νὰ μάχεται ἀνοιχτὰ γιὰ ὅλα τὰ ἐθνικὰ θέματα μὲ ὅλο τὸν ἐνθουσιασμὸ καὶ τὴν ὁρμὴ ἑνὸς γενναίου πολεμιστῆ ὑμνῶντας ἀκούραστα τὴ δόξα τῆς Ἑλλάδας καὶ κρίνοντας βίαια τοὺς Τούρκους». Μιὰ πρωτοτυπία τῆς ἐφημερίδας εἶναι ὅτι τὰ ἄρθρα γράφονται στὴ δημοτικὴ γλῶσσα.
Στηλιτεύει τὴν τάση τῶν ἑλληνικῶν ἐφημερίδων τῆς Κωνσταντινούπολης νὰ ἀποκαλοῦν τοὺς Ἕλληνες τῆς Τουρκίας Ἑλληνοθωμανοὺς προκειμένου νὰ κρατήσουν μία ἤπια τακτικὴ ἀπέναντι στὴ σκληρὴ τουρκικὴ κυβέρνηση καὶ δὲν διστάζει νὰ δημοσιεύσει στὴν ἐφημερίδα τοῦ μαρτυρίες γιὰ τὰ ἐγκλήματα τῶν Τούρκων κατὰ τοῦ ἑλληνικοῦ πληθυσμοῦ τοῦ Πόντου , τὰ ὁποῖα συντελέστηκαν κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ Α΄ Παγκοσμίου πολέμου. Ταυτόχρονα γράφει καὶ γιὰ θέματα τῆς καθημερινότητας ὅπως εἶναι ἡ ἐποχικὴ γρίπη ἀπὸ τὴν ὁποία πεθαίνουν πολλοὶ συμπατριῶτες του καὶ ἡ ἀκρίβεια τοῦ ἀλευριοῦ γιὰ τὴν ὁποία ἔκανε καὶ προσωπικὴ ἔρευνα γιὰ νὰ δεῖ ἂν ἡ ὑψηλὴ τιμὴ ὀφειλόταν σὲ αἰσχροκέρδεια ἢ σὲ ἄλλους λόγους.
Σημαντικὰ γεγονότα τοῦ 1919 γιὰ τὴν Ἑλλάδα καὶ τὸν Πόντο
Τὸν Ἰανουάριο τοῦ 1919 ξεκίνησε τὶς ἐργασίες της στὸ Παρίσι ἡ Συνδιάσκεψη τῆς Εἰρήνης μὲ σκοπὸ τὴ διανομὴ τῶν ἐδαφῶν τῶν ἡττημένων καὶ τὴν ὑπογραφὴ συνθηκῶν εἰρήνης. Τὸν Μάρτιο τοῦ ἴδιου χρόνου στέλνεται στὸ Παρίσι ἀπὸ τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο ὁ μητροπολίτης Τραπεζοῦντας Χρύσανθος προκειμένου νὰ ἐκπροσωπήσει τὸν ἀλύτρωτο ἑλληνισμὸ καὶ νὰ ζητήσει τὴ δημιουργία ἀνεξάρτητου ποντιακοῦ κράτους.
Ἡ Συνδιάσκεψη τῆς Εἰρήνης στὸ Παρίσι
Οἱ σελίδες τῆς «Ἐποχῆς», ἡ ὁποία πλέον ἐκδίδεται τρεῖς φορὲς τὴν ἑβδομάδα, ἀποτυπώνουν τὸν ἐνθουσιασμὸ τῶν Ποντίων καὶ τὶς ἐλπίδες τους γιὰ ἐλευθερία: «Χαροποιὰ ἀγγελτήρια καὶ εὐαγγέλια ἐθνικοῦ θριάμβου ἐξαγγέλονται ἀπὸ κάθε γωνίαν εὐρωπαϊκὴ γιὰ τὴν αἴσιαν λύσιν ὅλων τῶν ἐθνικῶν μας ζητημάτων..». Δὲν διστάζει ὁ Νῖκος Καπετανίδης νὰ γράψει ἕνα ἄρθρο γιὰ τὴν ἀποχώρηση τοῦ μητροπολίτη Τραπεζοῦντας Χρύσανθου γιὰ τὸ Παρίσι, στὸ ὁποῖο διαφαίνεται ἡ βεβαιότητα τοῦ γιὰ τὴν αἴσια ἔκβαση τοῦ ποντιακοῦ ζητήματος: «θὰ γίνη μεγάλη καὶ εὐφρόσυνη χαρὰ στὸν θριαμβευτικὸ γυρισμό σου.». Παραθέτει ἐπίσης αὐτούσιο τὸ κείμενο τῆς ἐπιτροπῆς Ποντίων τῆς Ἀθήνας γιὰ τὴν ἀνεξαρτησία τοῦ Πόντου.
Ὁ Νῖκος Καπετανίδης μαζὶ μὲ τὸν πολιτικὸ Ματθαῖο Κωφίδη, τὸν μητροπολίτη Τραπεζοῦντας Χρύσανθο, τὸν Ἀκριτίδη καὶ ἄλλους ἐπιφανεῖς Τραπεζούντιους θὰ ἀποτελέσουν μία ὁμάδα ἡ ὁποία θὰ συνεργαστεῖ μὲ τὶς ποντιακὲς ἐπιτροπὲς τοῦ ἐξωτερικοῦ γιὰ τὴν ἀνεξαρτησία τοῦ Πόντου.
Ἡ ἀπόβαση τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ στὴ Σμύρνη στὶς 15 Μαΐου 1919 χαιρετίζεται μὲ ἐνθουσιασμὸ ἀπὸ τὶς σελίδες τῆς «Ἐποχῆς» ἐνῷ ταυτόχρονα ὁ Νῖκος Καπετανίδης κάνει ἐκτενῆ ἀναφορὰ στὴν παρουσία τοῦ μητροπολίτη Χρύσανθου στὴ Συνδιάσκεψη τῆς Εἰρήνης καὶ στὶς ἐκεῖ ἐνέργειές του γιὰ τὴ δημιουργία ποντιακοῦ κράτους.
Κι ἐνῷ ὁ λαὸς τοῦ Πόντου περιμένει τὴ δικαίωση, ἕνα γεγονὸς ποὺ θὰ διαφύγει τῆς προσοχῆς τῶν ἐπιφανῶν Ποντίων καὶ θὰ ἀποτελέσει τὴν ἀρχὴ τοῦ τέλους γιὰ τὸ ποντιακὸ ζήτημα εἶναι ἡ ἀποβίβαση τοῦ Κεμὰλ Ἀτατοὺρκ στὶς 19 Μαΐου 1919 στὴν Σαμψούντα. Μολονότι στέλνεται ἀπὸ τοὺς Ἄγγλους μὲ σκοπὸ τὴν προστασία τῶν χριστιανικῶν πληθυσμῶν καὶ τὴν τήρηση τῆς τάξης, ἐνεργεῖ γιὰ τὴν ἐξόντωση τοῦ ἑλληνικοῦ στοιχείου τῆς περιοχῆς. Στρατολογεῖ ὅλες τὶς ληστρικὲς καὶ δολοφονικὲς παραστρατιωτικὲς ὁμάδες μὲ κορυφαῖο τὸν σφαγέα τοῦ Ἑλληνισμοῦ Τοπὰλ Ὀσμάν. Μὲ πόνο ψυχῆς ὁ Νῖκος στηλιτεύει τὰ ἐγκλήματα, τὰ ὁποῖα διαπράττουν Τοῦρκοι Τσέτες : «Καίουν στὸ Ριζιέ, ἁρπάζουν στὰ Σούρμενα, σκοτώνουν στὴν Ματσούκα, ξεκοιλιάζουν στη Σπέλια... σφάζουν παντοῦ ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΟΜΕΘΑ μὲ ὅλη τὴν ψυχή μας.»
Ἐν τῷ μεταξὺ οἱ ἐθνικιστὲς Τοῦρκοι ὀργανώνονται καὶ διοργανώνουν συνέδριο στὸ Ἐρζεροὺμ γιὰ τὴν προάσπιση τῶν δικαιωμάτων της Ἀνατολίας. Οἱ ἀποφάσεις αὐτοῦ τοῦ συνεδρίου ἀναδημοσιεύονται χωρὶς σχόλια στὴν «Ἐποχή». Στὶς 2 Σεπτεμβρίου ὁ Νῖκος Καπετανίδης γράφει: « ὡς πανικὸς ἐπίφοβος καὶ ἄγριος ἠμπορεῖ νὰ χαρακτηριστεῖ ἡ φυγὴ τῶν ὁμογενῶν χωρικῶν πρὸ τοῦ τρομακτικοῦ διωγμοῦ τὸν ὁποῖον ὑφίστανται, κλεπτόμενοι, λεηλατούμενοι, διαρπαζόμενοι καὶ φονευόμενοι...».
Στὶς 14 Νοεμβρίου σὲ ἀνοιχτὴ ἐπιστολὴ πρὸς τὸν νομάρχη Τραπεζοῦντας Χαϊτὰρ Βέη καυτηριάζει τὶς πράξεις βίας καὶ ἀπειλῆς στὴν ἴδια τήν Τραπεζοῦντα: « Ἡ ζωὴ τῆς Τραπεζοῦντας ἀπενεκρώθη. Ἀρκεῖ νὰ δεῖ κανείς, πόσο νωρὶς ἐπισπεύδεται τὸ κλείσιμο τῆς ἀγορᾶς καὶ ποιά ταχύτητα ἀναπτύσσει ἕκαστος γιὰ νὰ ἐγκλεισθῇ εἰς τὸ σπίτι του.».
Τὸ 1919 θὰ κλείσει μὲ ἕνα εὐχάριστο γιὰ τὸν Νῖκο γεγονός, τὸν γάμο τοῦ μὲ τὴν Ἀγλαϊα Μεταξᾶ, ἀδερφὴ τοῦ φίλου τοῦ Νίκου Ἰφικράτη Μεταξᾶ.
Ἡ σύζυγος τοῦ Νίκου Καπετανίδη,
Ἀγλαΐα Μεταξᾶ
Σημαντικὰ γεγονότα τοῦ 1920 γιὰ τὸν Πόντο
Τὸν Ἰανουάριο τοῦ 1920, ὅταν πλέον οἱ ἐλπίδες γιὰ τὴν ἵδρυση ἀνεξάρτητου ποντιακοῦ κράτους ἔχουν ναυαγήσει, ὁ μητροπολίτης Χρύσανθος ὑπογράφει μαζὶ μὲ τὸν πρόεδρο τῆς νεοσύστατης Ἀρμενικῆς Δημοκρατίας Χατισιὰν πολιτικὴ συμφωνία γιὰ τὴν ἵδρυση Ποντο-Αρμενικὴς Συνομοσπονδίας, ἡ ὁποία περιλαμβάνει καὶ στρατιωτικὴ συμφωνία.
Τὸν Νοέμβριο τοῦ 1920 ὁ Βενιζέλος θὰ χάσει τὶς ἐκλογές, θὰ ἐπανέλθει ὁ βασιλιᾶς Κωνσταντῖνος στὸ θρόνο καὶ οἱ σύμμαχοι θὰ ἐγκαταλείψουν τὴν Ἑλλάδα. Γάλλοι καὶ Ἰταλοὶ ὑπογράφουν συμφωνίες μὲ τὸν Κεμάλ, ἐνῷ οἱ Ρῶσοι τὸν ἐφοδιάζουν μὲ ἄφθονο πολεμικὸ ὑλικὸ καὶ χρήματα. Στὶς 2 Δεκεμβρίου τοῦ 1920 οἱ Ἀρμένιοι θὰ ὑπογράψουν τὴ συνθήκη του Γιουρμοῦ μὲ τὴν κεμαλικὴ κυβέρνηση παραδίδοντάς της τὶς περιοχὲς Κὰρς καὶ Ἀδραχάν. Αὐτὸ ἀποτελεῖ καὶ τὸ τέλος τῆς Ποντο-ἀρμενικῆς συνομοσπονδίας.
Στὶς 22 Φεβρουαρίου 1920, τὸ τουρκικὸ καθεστὼς ἐπιβάλλει λογοκρισία στὸν τύπο. Ὁλόκληρα ἄρθρα τῆς «Ἐποχῆς» λογοκρίνονται.
Ἡ ἐπίσκεψη τοῦ Τοπὰλ Ὀσμὰν στὰ γραφεῖα τῆς «Ἐποχῆς»
Τὴν Παρασκευὴ 20 Μαΐου ἀνακοινώνεται στὸν Νῖκο Καπετανίδη ὅτι θὰ τὸν ἐπισκεφτεῖ στὰ γραφεῖα τῆς ἐφημερίδας του ὁ Τοπὰλ Ὀσμὰν μὲ τὴν αἰτιολογία ὅτι θέλει νὰ τὸν γνωρίσει προσωπικά. Ὁ πρώην βαρκάρης εἶχε διοριστεῖ ἀπὸ τὸν Κεμὰλ δήμαρχος Κερασοῦντος καὶ εἶχε ἐξοντώσει τοὺς πλέον ἐπιφανεῖς Ἕλληνες σὲ μόρφωση, σὲ πλοῦτο καὶ σὲ κοινωνικὴ θέση σὲ αὐτὴ τὴν πόλη, ἐνῷ εἶχε ἐρημώσει ὅλα τὰ χωριά της ἀτιμάζοντας καὶ σκοτώνοντας ἀνθρώπους μὲ τὸν πλέον μαρτυρικὸ τρόπο. Ὅταν τὸ πληροφορεῖται ὁ Νῖκος λέει: «Τὸ κεφάλι μου δὲ στέκεται καλὰ στοὺς ὤμους μου». Οἱ συνάδελφοί του, τοῦ προτείνουν νὰ φύγει γιὰ τὴ Σάντα. Ἐκεῖνος ὅμως ἀρνεῖται .
Στὶς 3 τὸ ἀπόγευμα φτάνει ὁ Ὀσμὰν μὲ τοὺς ἄντρες του, οἱ ὁποῖοι καταλαμβάνουν καὶ ἐλέγχουν διάφορα μέρη τοῦ κτιρίου. Ὁ δρόμος μπροστὰ στὰ γραφεῖα τῆς ἐφημερίδας ἐρημώνει. Ἀφοῦ ἐλέγχει τὸν Νῖκο ἐπειδὴ γράφει ἐναντίον του, διακηρύσσει ὅτι ἀγαπᾶ τοὺς Ἕλληνες πατριῶτες, ἐνῷ τιμωρεῖ μόνο ἐκείνους , οἱ ὁποῖοι δὲν εἶναι πιστοὶ στὴν Ὀθωμανικὴ πατρίδα καὶ διαβεβαιώνει ὅτι οἱ κατηγορίες ἐναντίον του εἶναι συκοφαντίες. Στὸ τέλος, τοῦ ζητᾶ νὰ δημοσιεύσει ὅτι οἱ Ἕλληνες στὴν Κερασούντα ζοῦν πολὺ καλὰ καὶ νὰ προσέχει νὰ μὴν γράφει ἀνακριβῆ γεγονότα. Τὴν ὥρα ποὺ φεύγει προειδοποιεῖ: «Θὰ ξαναϊδωθοῦμε πάλι...»
Μόλις ἔφυγε ὁ σφαγέας τῶν Ἑλλήνων, πολλοὶ φίλοι καὶ συγγενεῖς συρρέουν στὰ γραφεῖα . Καὶ ὁ Νῖκος ψύχραιμος καὶ γελαστὸς τοὺς λέει: «Κι αὐτὴ τὴ φορὰ γλίτωσα τὸ κεφάλι μου.». Τὴν ἑπόμενη μέρα ἡ «συνέντευξη» μὲ τὸν δήμαρχο Κερασοῦντος δημοσιεύεται στὴν ἐφημερίδα. Ὁ Τοπὰλ Ὀσμὰν ἀναγκάζεται νὰ ἐγκαταλείψει τὴν Τραπεζοῦντα γιατί τὸν ὑποχρεώνουν οἱ τουρκικὲς ἀρχές, οἱ ὁποῖες ἀποτελοῦνται ἀπὸ μορφωμένους καὶ πιὸ διαλλακτικοὺς ἀνθρώπους.
Γράφει προφητικὰ ὁ Νῖκος Καπετανίδης τὸν Μάρτιο τοῦ 1920: «Ποῖος βλέπει τὸ τέρμα τοῦ δρόμου αὐτοῦ; Θὰ δώσωμεν νέας θυσίας ἀκόμη, ἀκόμη ὑπάρχει ἡ σκάλα τοῦ κακοῦ.» Σὲ ἄρθρο του στηλιτεύει τὸν ἐθνικὸ διχασμὸ ποὺ κυριαρχεῖ στὴν Ἑλλάδα ἐν ὄψει καὶ τῶν ἐκλογῶν ποὺ προκηρύσσει ὁ Βενιζέλος. Τὴν ἴδια περίοδο κατακεραυνώνει τὸν δήμαρχο Κερασοῦντος γιὰ τὴν ἄγρια δολοφονία τοῦ δικηγόρου Χάρ. Ἐλευθεριάδου στὸ δημαρχεῖο τῆς πόλης.
Ἡ ἧττα του Βενιζέλου στὶς ἐκλογὲς βυθίζει στὴ θλίψη καὶ τὴν ἀπελπισία τὸν Νῖκο Καπετανίδη καὶ τοὺς Ποντίους. Σὲ φύλλο τῆς «ἐποχῆς» δημοσιεύονται τὰ ἀποτελέσματα τοῦ δημοψηφίσματος γιὰ τὴν ἐπάνοδο τοῦ βασιλιᾶ ὅπου φαίνεται τὸ νοθευμένο ἀποτέλεσμα: «Προκαλεῖ αἴσθησιν ὅτι καὶ τὸ 95% των Βενιζελικῶν ἐψήφισαν ὑπὲρ τοῦ Κωνσταντίνου.»
Σύλληψη καὶ ἐκτέλεση τοῦ Νίκου Καπετανίδη
Στὶς ἀρχὲς τοῦ 1921 ἡ λογοκρισία εἶναι τόσο ἔντονη, ὥστε ὁ Νῖκος εἴτε ἀναδημοσιεύει ἐπίσημα ἀνακοινωθέντα ἀπὸ τὶς τουρκικὲς ἀρχὲς εἴτε γράφει ἀλληγορικά. Στὴ συνδιάσκεψη τοῦ Λονδίνου( Φεβρουάριος-Μάρτιος 1921),η ὁποῖα στοχεύει στὴν ἀναθεώρηση τῆς συνθήκης των Σεβρών, καλοῦνται καὶ ἀντιπρόσωποι τοῦ Κεμάλ, γεγονὸς ποὺ ἀποτελεῖ ἀναγνώριση τοῦ καθεστῶτος του.
Ὁ Νῖκος Καπετανίδης σὲ ἐπιστολὴ τοῦ πρὸς τὸν Φίλωνα Κτενίδη, ὁ ὁποῖος ὑπηρετεῖ στὸ μικρασιατικὸ μέτωπο, γράφει μὲ διάθεση ἐξομολογητική: « Νὰ ξέρεις πὼς δὲν στέκεται γερὰ τὸ κεφάλι στοὺς ὤμους μου...Κοιτάχτε νὰ κάνετε καλὰ τὴ δουλειά σας καὶ δὲν πειράζει ἂν λείψουν καὶ μερικὰ κεφάλια.... σὰν τὸ δικό μου. Χαλάλι γιὰ τὴν ἐλεύθερη πατρίδα.».
Στὶς 24 Φεβρουαρίου ἀστυνομικοὶ εἰσβάλλουν στὴν Μητρόπολη, στὸ Φροντιστήριο, στὴν ἑλληνικὴ ἐμπορικὴ λέσχη καὶ στὰ γραφεῖα τῶν ἐφημερίδων «Ἐποχὴ» καὶ «Φάρος» καὶ κατάσχουν ἔγγραφα. Ταυτόχρονα καλοῦνται σὲ ἀνάκριση πρόκριτοι τῆς Τραπεζοῦντας ἀνάμεσα στοὺς ὁποίους οἱ Ματθαῖος Κωφίδης καὶ Ἀντώνης Παπαδόπουλος. Ἀπαγορεύουν τὴν κυκλοφορία τῆς ἐφημερίδας «Ἐποχὴ» καὶ στὴ συνέχεια τὸν συλλαμβάνουν μὲ τὴν κατηγορία ὅτι βρέθηκε στὰ γραφεῖα τοῦ ἐπιστολὴ τοῦ Κωνσταντινίδη, ὁ ὁποῖος ἀγωνιζόταν γιὰ τὴν ἀνεξαρτησία τοῦ Πόντου. Μὲ ἀνάλογες κατηγορίες ὁδηγοῦνται στὴ φυλακὴ τῆς Τραπεζοῦντας οἱ Ματθαῖος Κωφίδης καὶ Ἀντώνης Παπαδόπουλος. Στὴ φυλακή, ὅπου μένει δύο μῆνες, ἀπολαμβάνει σχετικὴ ἐλευθερία καὶ γράφει συχνὰ στὴν οἰκογένειά του.
Τὰ πράγματα δυσκολεύουν ὅταν μεταφέρεται στὶς φυλακές της Ἀμάσειας, ὅπου βρίσκονται ἤδη φυλακισμένοι Ἕλληνες πρόκριτοι ἀπὸ τὴν Ἀμισό, τὴν Παύρα καὶ ἄλλα μέρη τοῦ Πόντου. Σκοπὸς τοῦ Κεμὰλ εἶναι νὰ ἐξοντωθεῖ ὅλη ἡ πνευματικὴ καὶ φυσικὴ ἡγεσία των Ποντίων, ὥστε εὔκολα ὁ λαὸς νὰ καμφθεῖ καὶ νὰ ὑποκύψει στὶς ἀπειλές του. Στὴν ὅλη διαδικασία δίνεται μιὰ ἐπίφαση νομιμότητας καθὼς οἱ κατηγορούμενοι θὰ δικαστοῦν ἀπὸ τὰ περίφημα «Δικαστήρια τῆς Ἀνεξαρτησίας» μὲ τὴν κατηγορία τῆς ἐσχάτης προδοσίας.
Ὁ Νῖκος διατηρεῖ ἀκμαῖο τὸ φρόνημα μέχρι τὶς τελευταῖες τοῦ στιγμές. Γράφει στοὺς δικούς του: «Θὰ μάθετε ἀπὸ τοὺς λίγους ποὺ θὰ περισωθοῦν , ὅτι μήτε τὸ θάρρος μήτε ἡ ψυχραιμία μ’ ἐγκατέλειψαν ὡς τὴν τελευταία μου στιγμή......εν τούτοις ἡ ψυχή μου βαθύτατα πενθεῖ διότι σᾶς ἀφήνω γιὰ πάντα... Τέτοιος θάνατος σὰν τὸν δικό μας εἶναι ὡραῖος, δοξασμένος... Γι’ αὐτὸ μὴ λυπηθεῖτε..»
Ὁ Νῖκος Καπετανίδης κατὰ τὴ διάρκεια τῆς δίκης του
Χαρακτηριστικὰ τοῦ ἤθους καὶ τοῦ ὑλικοῦ ἀπὸ τὸ ὁποῖο ἦταν πλασμένος ὁ Νῖκος Καπετανίδης εἶναι τὰ λόγια ποὺ ἀπευθύνει στὸν πρόεδρο τῆς Βουλῆς, Ἐμὶν μπέη, ὅταν ὁ τελευταῖος τὸν κατηγορεῖ ὅτι ἐπιδιώκει τὴν ἀνεξαρτησία τοῦ Πόντου: «-Ὄχι κύριε πρόεδρε! Ἐγὼ ἤθελα τὴν ἀπ' εὐθείας ἕνωσιν τοῦ Πόντου μὲ τὴν Ἑλλάδα!».
Ἡ ποινὴ ποὺ τοῦ ἐπιβάλλεται εἶναι θάνατος διὰ ἀπαγχονισμοῦ. Ἐκτελεῖται στὶς 21 Σεπτεμβρίου 1921. Ὅταν ἀνεβαίνει στὸ ἰκρίωμα βροντοφωνάζει: «Ζήτω ἡ Ἑλλάς!».
Γαλάνη Δήμητρα, ἐκπαιδευτικός
Βιβλιογραφία
Ἀποστολίδης Παῦλος, Ὁ Μητροπολίτης Τραπεζοῦντος Χρύσανθος Φιλιππίδης (1913-1923) Ἡ ἀρχιερατεία του στὴν Τραπεζοῦντα, Ἐκδόσεις Ἀδελφῶν Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 2008
Καπετανίδης Κώστας, Νῖκος Καπετανίδης, ὁ ἡρωικὸς δημοσιογράφος τοῦ Πόντου, Ἀθήνα 2018, Ἰνφογνώμων
Πελαγίδης Εὐστάθιος, «Ὁ ἡρωικὸς Πόντος», Ἀλησμόνητες Πατρίδες, τόμος 9ος
Θεσσαλονίκη, ἐκδόσεις Τζιαμπίρης-Πυραμίδα
